Harmonia w muzyce improwizowanej

Opublikowano przez

Harmonia jest jednym z tych elementów dzieła muzycznego, który determinuje grę solisty – zwłaszcza improwizującego. Dlatego nie sposób wyobrazić sobie ciekawie grającego (improwizującego) instrumentalisty, który nie ma pojęcia o harmonii. Oczywiście, nie można wykluczyć, że niektórzy muzycy nie potrafią nazwać pewnych zjawisk harmonicznych, niemniej z całą pewnością – jeśli tylko poprawnie improwizują – słyszą harmonię.

W większości przypadków wszystkie uwagi dotyczące harmonii będą odnosiły się do harmoniki tonalnej, opartej na tradycji (poczuciu) harmoniki dur-moll. Co to oznacza w praktyce? Że dla lepszego zrozumienia zagadnienia dokonamy pewnych uproszczeń – pominiemy niektóre zjawiska, co, mam nadzieję, wybaczą nam harmoniczni puryści i klasycy.

 

Czym jest harmonia w muzyce improwizowanej?

W muzyce jazzowej są to akordy (*czterodźwięki) zbudowane na poszczególnych stopniach skal. Dla przykładu, na skali C-dur można utworzyć następujące akordy:

  1. Od I stopnia: C – akord C E G B, czyli Cmaj7
  2. Od II stopnia: D – akord D F A C, czyli Dm7
  3. Od III stopnia: E – akord E G B D, czyli Em7
  4. Od IV stopnia: F – akord F A C E, czyli Fmaj7
  5. Od V stopnia: G – akord G B D F, czyli G7
  6. Od VI stopnia: A – akord A C E G, czyli Am7
  7. Od VII stopnia: H – akord B D F A, czyli Bm7♭5 (półzmniejszony)

Uwaga: Ponieważ w muzyce jazzowej stosuje się amerykańską notację, będziemy używać oznaczenia B zamiast polskiego H, a zamiast polskiego B – B♭.

Przykład harmonii jazzowej – „Satin Doll” (Duke Ellington)

| Dm7 G7 | Dm7 G7 | Em7 A7 | Em7 A7 |
| Am7 D7 | Abm7 Db7 | C | Em7♭5 A7♭9 |
| Dm7 G7 | Dm7 G7 | Em7 A7 | Em7 A7 |
| Am7 D7 | Abm7 Db7 | C Dm7 | D#°7 Em7 |
| Gm7 C7 | Gm7 C7 | Fmaj7 | Gm7 C7 |
| Am7 D7 | Am7 D7 | Dm7 G7 | Em7♭5 – A7♭9|
| Dm7 G7 | Dm7 G7 | Em7 A7 | Em7 A7 |
| Am7 D7 | Abm7 Db7 | C | Em7♭5 A7♭9 |

Jest to klasyczny przykład utworu utrzymanego w formie AABA, jednej z najczęściej spotykanych w muzyce jazzowej. Każda część ma osiem taktów. Trzecia część (B) zwykle wyraźnie różni się od pozostałych. Improwizując, należy grać zgodnie z konstrukcją i harmonią tematu. Jednokrotne przegranie całej formy tematu (tu: 32 takty) nazywamy chorusem.

Analiza części A

Dwa pierwsze takty to progresja Dm7 – G7, czyli II–V w tonacji C-dur (c–d–e–f–g–a–b–c). Jak improwizować nad tymi akordami? Można grać dźwięki tej skali, uważając, aby częściej – lub na mocnych częściach taktu – występowały dźwięki akordowe. Ważne, aby ćwicząc nie używać innych dźwięków niż c–d–e–f–g–a–b–c.

Kolejne dwa takty: Em7 – A7 to również II–V, ale w tonacji D-dur. Używamy więc skali d–e–fis–g–a–b–cis–d.

Piąty takt: Am7 – D7 – to II–V w tonacji G-dur (g–a–b–c–d–e–fis–g).
Szósty takt: Abm7 – Db7 – II–V w tonacji Gb-dur (ges–as–b–ces–des–es–f–ges).
Siódmy takt: Cmaj7 – akord toniczny.
Ósmy takt: Em7♭5 – A7♭9 – II–V w d-moll, czyli dominanta do początku kolejnej części A. Akord A7♭9 zawiera dysonanse (obniżoną nonę), co czyni go bardziej „dominantowym”. W improwizacji możesz używać gamy d-moll harmonicznej.

Druga część A

To zazwyczaj powtórzenie pierwszej części A, z drobną zmianą końcówki – tzw. volta (2nd ending). W przypadku Satin Doll mamy:
C – Dm7 – D#°7 – Em7
Aby lepiej zabrzmieć nad tym łącznikiem, można użyć dominanty do Gm7, czyli pograć chwilę po skali D7♭9 – g-moll harmoniczna.

Część B

To również progresje II–V–I, tym razem w tonacji F-dur:
Gm7 – C7 – Fmaj7 (skala: f–g–a–b♭–c–d–e–f)
W piątym takcie: Am7 – D7 (czyli II–V w G-dur)
Ostatnie dwa takty: Dm7 – G7 i Em7 – A7 – II–V w C-dur i D-dur.

Część A – powrót

Ostatnia część A najczęściej jest dokładnym powtórzeniem pierwszej.

Podsumowanie

Z pewnością zauważyłeś, jak często w harmonii pojawia się progresja II–V–I. Jest to fundamentalne zagadnienie zarówno w harmonii, jak i w improwizacji.