Styl Cool Jazz pojawił się w latach 50. XX wieku jako reakcja na energetyczny i skomplikowany Bebop. Zamiast ścigać się z harmonią i tempem, muzycy zaczęli eksplorować wolniejsze tempa, miękkie brzmienia i bardziej refleksyjne podejście do ekspresji muzycznej.
Charakterystyka ogólna
- Styl introwertyczny, powściągliwy i liryczny, przeciwstawny do ekspresyjnego, pełnego ognia „Hot Jazzu”.
- Cechuje go niższa energia, wolniejsze tempo, mniejsza gęstość rytmiczna i harmoniczna.
- Brzmienie jest miękkie, ciche, zrównoważone, często grane „za uderzeniem” (laid-back feel).
- „Cool” odnosi się nie do braku emocji, lecz do emocjonalnego dystansu, kontroli i subtelności.
- Preferowany był średni rejestr instrumentów, mniej vibrato, więcej ciszy i oddechu w frazie.
Inspiracje i prekursorzy
- Wzorowany m.in. na stylu Lestera Younga – płynne frazy, miękki ton, gra „jakby szeptem”.
- Bezpośrednim prekursorem był Miles Davis, który grał Bebop w sposób bardziej zrelaksowany i introwertyczny niż jego ówcześni partnerzy.
- Wpływy muzyki klasycznej, szczególnie kameralnej – zauważalne w aranżacjach, formie i brzmieniu.
„Birth of the Cool” (1949–1950) – manifest estetyczny stylu
- Miles Davis Nonet – większy skład niż typowe combo bebopowe.
- Wykorzystanie nietypowych dla jazzu instrumentów: róg francuski, tuba, flet, obój.
- Polifoniczne aranżacje zamiast unisonowych tematów.
- Większy nacisk na kompozycję i aranżację niż na improwizację.
- Styl emocjonalnie chłodny, kontemplacyjny i intelektualny.
Filozofia wykonawcza: nie co, ale jak
- Cool Jazz to sposób wykonania, a nie repertuar – te same standardy mogły brzmieć zupełnie inaczej dzięki powściągliwemu podejściu.
- Przykłady różnych kierunków w ramach Cool Jazzu:
- Lennie Tristano – eksperymenty z atonalnością.
- Stan Getz – płynny ton i wpływy bossa novy.
- Modern Jazz Quartet – wpływy baroku i muzyki klasycznej.
- Styl zachowuje emocje, ale przekazuje je w sposób subtelny, nienarzucający się – jak introwertyk opowiadający historię.
Kontrowersje i krytyka
- Styl bywał określany jako „biały jazz” – zarówno z powodu jego popularyzacji przez białych muzyków (np. Dave Brubeck, Gerry Mulligan), jak i jego estetyki: chłodnej, klasycyzującej, pozbawionej bluesowego korzenia.
- Dla niektórych był zbyt intelektualny, oderwany od emocjonalnego rdzenia afroamerykańskiego jazzu.