Jeśli dwa akordy dominantowe zawierają ten sam tryton (interwał zmniejszonej kwinty lub zwiększonej kwarty), można swobodnie zastąpić jeden drugim, o ile tryton pozostaje niezmieniony.
Odległość między podstawami takich akordów to również tryton.
Daje to nowe możliwości chromatyczne w harmonii jazzowej i wzbogaca kolorystykę progresji.
Przykład:
W tonacji C-dur:
- G7 (dominanta) zawiera tryton: B – F
- Jego substytut to Db7, który również zawiera B – F (jako Cb – F)
Substytut dominanty a tradycyjny model skalowy
W klasycznym podejściu:
Skala akordowa = składniki akordu + napięcia diatoniczne (tensions)
To sprawdza się dla:
- dominanty podstawowej (V7)
- dominanty wtórnej (V7/ii, V7/iii itd.)
ale…
Substytut dominanty (np. Db7 jako subV7 w C-dur) wykracza poza tonalność i nie mieści się w diatonicznej strukturze.
Próba utworzenia skali opartej na tonacji C-dur do akordu Db7 prowadzi do:
- konfliktów tonalnych,
- nieintuicyjnych dźwięków,
- niespójności brzmieniowej.
Skale odpowiednie dla substytutu dominanty (subV7)
G7 (V7 w C-dur)
- Skala: G mixolydyjska
- Dźwięki: G A B C D E F
- Funkcja: klasyczna, tonalna dominanta
Db7 (subV7 dla G7)
- Skala: akordowa diatoniczna dla Db7, SubV7
- Skala: Db – D – E – F – G – Ab – A – Cb – C – Db Akord: Db7(Maj7,b9,#9,#11,b13)
(1 – b9 – #9 – 3 – #11 – 5 – b13 – b7 – Maj7 – 1) - Charakter:
Bardzo chromatyczna, napięta
Problemy z tonalnością i rozwiązania teoretyczne
Niektóre dźwięki skali diatonicznej nie pasują do akordu subV7:
- C naturalne (w kontekście Db7) tworzy dysonans – należy go unikać
- b9 i b13, skuteczne na dominantach tonalnych, tutaj prowadzą słuch poza tonację
- Pryma i kwinta akordu (Db i Ab) są nietonalne, wymagają więc odpowiednich napięć, które wspierają ich funkcję
Dźwięki pasujące:
- #11 – leży cały ton powyżej tercji, brzmi konsonansowo
- #9 – może działać, szczególnie samodzielnie lub z prymą
Inne skale dla subV7
Skala cały ton – półton (Whole–Half Diminished)
- Dźwięki: Db – Eb – E – F# – G – A – Bb – C – Db
- Charakter:
Bogaty zbiór alterowanych dźwięków: b9, #9, #11, b13
Kolorowa, symetryczna, idealna do podkreślania subV7
Lydian b7 jako alternatywa dla skali alterowanej
Geneza:
W przypadku ekstremalnie napiętej dominanty (V7alt), zawierającej:
- b5, b9, #9, b13
…można zamiast tego użyć substytutu trytonowego i zastosować nad nim skalę Lydian b7.
Skala G(alt): G Ab Bb B Db Eb F G Ab Bb Cb Db
Skala Db(Lydian b7): Db Eb F G Ab Bb Cb Db Eb F G Ab Bb Cb Db
Zatem skala lidyjska7 jest modi skali alterowanej.
Przykład przekształcenia:
Zamiast:
| Dm7 | G7alt | Cmaj7 |
Gramy:
| Dm7 | Db7 (Lydian b7) | Cmaj7 |
→ Lekkie, kolorowe, a nadal z dominantową funkcją
Skala Lydian b7 nad Db7:
Db – Eb – F – G – Ab – Bb – Cb – Db
(1 – 2 – 3 – #11 – 5 – 6 – b7 – 1)
Porównanie: Skala alterowana – Lydian b7
| Cecha | Skala alterowana (np. G7alt) | Skala Lydian b7 (np. Db7) |
|---|---|---|
| Charakter | napięta, dramatyczna, pełna dysonansów | otwarta, kolorowa, „oddychająca” |
| Tensions | b9, #9, b5, b13 | 9, #11, 13 |
| Brzmienie | prowadzi do silnego rozwiązania | bardziej przestrzenne, mniej napięte |
| Funkcja | dominanta z napięciem | dominanta z miękkim prowadzeniem |
| Kontekst użycia | V7alt | subV7 z łagodniejszą artykulacją funkcji |
Zatem:
SubV/I: Akord: Db7(9,#11,13) Skala DbLydian ♭7: Db Eb F G Ab Bb Cb Db | opcjonalnie – Akord: Db7(#9,#11,13) Skala: Db E F G Ab Bb Cb Db
SubV/II: Akord: Eb7(#9,#11,13) Skala EbLydian ♭7: Eb F G A Bb C Db Eb
SubV/III: Akord: F7(9,#11,13) Skala FLydian ♭7: F G A B C D Eb F
SubV/IV: Akord: Gb7(9,#11,13) Skala GbLydian ♭7: Gb Ab Bb C Db Eb Fb Gb | opcjonalnie – Akord: Gb7(#9,#11,13) Skala: Gb A Bb C Db Eb Fb Gb
SubV/V: Akord: Ab7(9,#11,13) Skala EbLydian ♭7: Ab Bb C D Eb F Gb Ab
SubV/VI: Akord: Bb7(9,#11,13) Skala BbLydian ♭7: Bb C D E F G Ab Bb
- SubV prowadzące do akordu durowego z septymą wielką (Maj7) zawierają tylko jedno diatoniczne napięcie – dźwięk prowadzący od góry.
- SubV kierujące do akordu o charakterze molowym posiadają diatoniczne napięcia wspólne z docelowym akordem.
- Substytuty dominanty wymagają osobnych, chromatycznych skal – nie bazuj na skali tonacji! Unikaj stosowania skal diatonicznych lub napięć niezwiązanych z akordem
- Najlepsze skale do subV7:
- Alterowana
- Whole-Half Diminished
- Lydian b7