Upper Structure (dosł. „górna struktura”) to technika budowania złożonych akordów, szczególnie dominantowych i alterowanych, przez nałożenie trójdźwięku (czasem czterodźwięku) nad bazowy akord (najczęściej dominantowy, np. C7).
Technika ta polega na połączeniu:
- Dolnego akordu (bazowego) – zwykle V7, np. C7
- Górnego trójdźwięku (Upper Structure Triad, UST) – np. D♭, D, A♭, który dodaje napięcia i kolor (np. ♯9, ♯11, ♭13 itd.)
Przykład 1 – C7♯9 z triadą Es-dur (US♭III)
- Dolna pięciolinia: E i B♭ – tworzą tryton (tercja wielka + septyma mała), definiujący charakter akordu dominującego.
- Górna pięciolinia: E♭ – G – B♭ – triada Es-dur, pełniąca funkcję US♭III względem C.
- Dźwięki tej triady pełnią odpowiednio funkcje: ♯9 (E♭), kwinty (G) i septymy (B♭) w odniesieniu do akordu C7♯9.
- Triada Es-dur znajduje się o małą tercję (tercję złożoną) powyżej prymy C, dlatego tę górną strukturę nazywa się US♭III („Upper Structure Flat Three”).
Uwaga: Pryma (C) nie jest zapisana, gdyż pianiści często pomijają ją, pozostawiając ją basiście lub dla uproszczenia palcowania.
Przykład 2 – C13♭9♯11 z triadą f♯-moll (US♯iv)
- Triada: f♯ – a – c♯
- W odniesieniu do C:
- C♯ (enharmoniczne z D♭) = ♭9
- F♯ = ♯11
- A = 13
- Rezultatem jest akord: C13♭9♯11
Zastosowanie:
Budowanie złożonych akordów bez analizowania każdej nuty
Ułatwienie voicingu i zapisu aranżacyjnego (szczególnie dla pianistów, aranżerów)
Pomoc przy improwizacji – frazowanie oparte na UST daje nowoczesne, kolorowe brzmienia
Upper Structures najlepiej sprawdzają się na dominantach (V7), ponieważ:
- Naturalnie prowadzą do rozwiązania
- Przyjmują liczne alteracje (♭9, ♯9, ♯11, ♭13)
- Umożliwiają maksymalne napięcie harmoniczne
Upper Structure versus (vs) Poliakord
| Cecha | Upper Structure | Poliakord (Polychord) |
|---|---|---|
| Funkcja bazowa | Zwykle dominanta (V7) | Dowolny akord |
| Typ trójdźwięku | Starannie dobrany, dla konkretnych napięć | Dowolne połączenie |
| Cel | Napięcie, alteracje | Efekt wieloharmonii |
| Rozwiązanie | Zwykle prowadzi do rozwiązania | Nie musi prowadzić do rozwiązania |
Triady upper structure na C7
| Upper Structure | Trójdźwięk (RH) | Efekt na C7 | Interpretacja napięć |
|---|---|---|---|
| D♭ | D♭–F–A♭ | C7(♭9♯11♭13) | Alterowany |
| D | D–F♯–A | C13♯11 | Lydian Dominant |
| E♭ | E♭–G–B♭ | C7♯9 | ♯9, 5, ♭7 |
| E | E–G♯–B | Nie stosuje się | Pokrywa bazę |
| F♯ | F♯–A♯–C♯ | C7alt | ♯9♯11♭13 |
| A♭ | A♭–C–E♭ | C7♯9 | modalne podejście |
| B♭ | B♭–D–F | C9sus | 9, 11, ♭7 |
Przykłady popularnych wyższych struktur (US):
| Symbol | Triada | Akord wynikowy | Interwał od prymy C |
|---|---|---|---|
| USII | D-dur | C13♯11 | wielka sekunda |
| US♭V | G♭-dur | C7♭9♯11 | tryton |
| US♭VI | A♭-dur | C7♯9♭13 | seksta mała |
| USVI | A-dur | C13♭9 | seksta wielka |
| USi | c-moll | C7♯9 | prymowy |
| US♭ii | D♭-moll | C7♭9♭13 | sekunda mała |
| US♭iii | E♭-moll | C7♯9♯11 | tercja mała |
| US♯iv | f♯-moll | C13♭9♯11 | kwartowa zwiększona |
Wariant oznaczony jako US♯iv (triada f♯-moll) bywa także określany jako struktura „dur cztery-moll”. Jest to przykład bardziej złożonego podejścia do kolorystyki akordowej.
Voicing – przykład (C7 + D♭ triad)
Lewa ręka (LH):
C (1), E (3), B♭ (♭7) → klasyczny tryton dominantowy
Prawa ręka (RH):
D♭ (♭9), F (♯11), A♭ (♭13)
Razem:
C7(♭9♯11♭13) → alterowana dominanta
Improwizacja z użyciem UST
Możliwości:
- Myślenie modalne (np. skala alterowana)
- Arpeggia górnej triady (np. D♭–F–A♭ nad C7)
- Budowanie kontrastu między warstwami (dolna – funkcjonalna, górna – kolorowa)
Zastosowanie aranżacyjne
W big-bandach lub muzyce filmowej:
- Sekcja dęta może grać triadę UST
- Sekcja rytmiczna (bas, piano) gra akord bazowy
- Tworzy to potężny efekt warstwowej harmonii
Upper structure (UST) w innych akordach
Technikę można stosować także na:
| Akord bazowy | UST | Powstały akord |
|---|---|---|
| Cmaj7 | E (III) | Cmaj9♯11 |
| Dm7 | G (IV) | Dm11 |
| C7sus | B♭ (♭VII) | C13sus |
Upper Structures a substytucje trytonowe
- C7 i F♯7 mają ten sam tryton (E–B♭ vs A♯–E)
- Dodanie prymy C w basie „odzyskuje” C7
- Wiele UST pochodzi z trytonowych substytutów
| Element | Opis |
|---|---|
| Lewa ręka | 3 i 7 akordu V7 (np. E i B♭ w C7) |
| Prawa ręka | Trójdźwięk (np. D♭, A♭, F♯) |
| Funkcja | Tworzenie bogatych, alterowanych brzmień |
| Główne zastosowanie | Akordy V7, substytucje, improwizacja |
| Zalety | Prostota, elastyczność, kolorystyka |
Akord – skala
Aby dobrać odpowiednie górne struktury, należy rozważyć relację między akordem a możliwą skalą, z której się wywodzi.
Dla C13♭9♯11, składniki to:
C – E – G – B♭ – D♭ – F♯ – A
Odpowiada im skala oktatoniczna (naprzemienne półtony i całe tony):
C – D♭ – D♯ – E – F♯ – G – A – B♭ – C
Skala ta stanowi bogaty zasób dźwięków dla środków melodycznych i harmonicznych, umożliwiając tworzenie różnorodnych struktur górnych.
Tabela Upper Structures dla akordów dominantowych
| Akord bazowy V7 | Upper Structure Triad | Napięcia / kolory na V7 | Komentarz |
|---|---|---|---|
| C7 | D♭ (D♭–F–A♭) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana dominanta |
| D (D–F♯–A) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant (mixolydian ♯4) | |
| E♭ (E♭–G–B♭) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| F♯ (F♯–A♯–C♯) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| A♭ (A♭–C–E♭) | ♯9, ♭13 | Alterowana, modalna | |
| B♭ (B♭–D–F) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| C♯7 / D♭7 | D (D–F♯–A) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana dominanta |
| D♯ (D♯–G–A♯) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| F (F–A–C) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| G (G–B–D) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| A (A–C♯–E) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| B (B–D♯–F♯) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| D7 | E♭ (E♭–G–B♭) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| E (E–G♯–B) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| F♯ (F♯–A♯–C♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| A♭ (A♭–C–E♭) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| B (B–D♯–F♯) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| C (C–E–G) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| E♭7 | E (E–G♯–B) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| F (F–A–C) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| G (G–B–D) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| A (A–C♯–E) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| C (C–E–G) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| D (D–F♯–A) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| E7 | F (F–A–C) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| F♯ (F♯–A♯–C♯) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| G♯ (G♯–B♯–D♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| B♭ (B♭–D–F) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| D (D–F♯–A) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| E (E–G♯–B) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| F7 | F♯ (F♯–A♯–C♯) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| G (G–B–D) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| A♯ (A♯–C♯–E♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| C (C–E–G) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| E (E–G♯–B) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| F (F–A–C) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| F♯7 / G♭7 | G (G–B–D) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| G♯ (G♯–B♯–D♯) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| A♯ (A♯–C♯–E♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| B (B–D♯–F♯) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| D (D–F♯–A) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| E (E–G♯–B) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| G7 | A♭ (A♭–C–E♭) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| A (A–C♯–E) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| B♭ (B♭–D–F) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| C♯ (C♯–E♯–G♯) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| E (E–G♯–B) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| F (F–A–C) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| A♭7 | A (A–C♯–E) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| B♭ (B♭–D–F) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| C (C–E–G) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| D (D–F♯–A) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| F (F–A–C) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| G (G–B–D) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| A7 | B♭ (B♭–D–F) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| B (B–D♯–F♯) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| C♯ (C♯–E♯–G♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| D♯ (D♯–F♯–A♯) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| F♯ (F♯–A♯–C♯) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| G♯ (G♯–B♯–D♯) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| B♭7 | B (B–D♯–F♯) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| C (C–E–G) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| D (D–F♯–A) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| E (E–G♯–B) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| G (G–B–D) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| A (A–C♯–E) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant | |
| B7 | C (C–E–G) | ♭9, ♯11, ♭13 | Alterowana |
| C♯ (C♯–E♯–G♯) | 9, ♯11, 13 | Lydian dominant | |
| D♯ (D♯–F♯–A♯) | ♯9, 5, ♭7 | Alterowana (♯9) | |
| F (F–A–C) | ♯9, ♯11, ♭13 | Alterowana | |
| A♭ (A♭–C–E♭) | ♯9, ♭13 | Modalna | |
| B♭ (B♭–D–F) | 9, 11, ♭7 (sus) | Suspended dominant |
Upper Structure Triads (UST)
1. Akordy durowe (maj7)
Kategorie triad
- Major triads → jasny kolor, podkreślenie 9 i 13.
- Minor triads → modalny kontrast, łagodny „jazzy” efekt.
- Diminished / Augmented → napięcie chromatyczne, dramatyzm, „jazzy tension”.
- Triady przesunięte (sekunda / tercja) → eksperymentalne barwy, prowadzenie linii melodycznych.
Zasady praktyczne
- Major → najbezpieczniejszy, melodyczny wybór.
- Minor → modalne odcienie, subtelne napięcie.
- Dim / Aug → kolor dysonansowy, dramatyczny.
- Przesunięcia → dodatkowy kolor, prowadzenie melodii.
Tabela
| Akord durowy | Triada (UST) | Dźwięki dodatkowe | Efekt harmoniczny / kolor |
|---|---|---|---|
| Cmaj7 | E♭ major (E♭–G–B♭) | ♯9 | Kontrastowy, jazzowy kolor |
| Cmaj7 | G major (G–B–D) | 13 | Jasny, pełny kolor, wzmacnia tercję/kwintę |
| Cmaj7 | D minor (D–F–A) | 9–11 | Modalny, subtelny kontrast |
| Cmaj7 | C♯ dim (C♯–E–G) | ♯9, ♯11 | Chromatyczne napięcie |
| Cmaj7 | E♭ aug (E♭–G–B) | ♯9, ♯5 | Tajemniczy, „jazzy tension” |
| Fmaj7 | A♭ major (A♭–C–E♭) | ♯9, 11 | Kontrastowy, bogaty kolor |
| Fmaj7 | D minor (D–F–A) | 9–11 | Modalny, łagodny, „jazzy” |
| Fmaj7 | F♯ dim (F♯–A–C) | ♯9, ♯11 | Chromatyczne napięcie |
| Gmaj7 | B♭ major (B♭–D–F) | ♯9 | Subtelne napięcie, kontrast |
| Gmaj7 | E minor (E–G–B) | 9–11 | Modalny, melodyczny efekt |
2. Akordy molowe (m7)
Kategorie triad
- Major triads → pełny kolor 9–11–13, najczęściej używane.
- Minor triads → kontrast modalny lub chromatyczny.
- Diminished / Augmented → napięcie, tajemniczy efekt.
- Przesunięcia (sekunda / tercja) → alterowane barwy, bogactwo harmoniczne.
Zasady praktyczne
- Major → najbezpieczniejszy i najbardziej „jazzy”.
- Minor → dodaje kontrast i modalny charakter.
- Dim/Aug → chromatyczne napięcie, dramatyzm.
- Przesunięcia → eksperymentalne, do prowadzenia linii.
Tabela
| Akord molowy | Triada (UST) | Dźwięki dodatkowe | Efekt harmoniczny / kolor |
|---|---|---|---|
| Cm7 | E♭ major (E♭–G–B♭) | 9–11–13 | Jasny, modalny kolor |
| Cm7 | F major (F–A–C) | 11–13 | Subdominantowy, łagodny |
| Cm7 | D♭ major (D♭–F–A♭) | ♭9–11 | Chromatyczne napięcie |
| Cm7 | C dim (C–E♭–G♭) | ♭9–♯9 | Tajemniczy, zmniejszony kolor |
| Dm7 | F major (F–A–C) | 9–11–13 | Klasyczny, modalny kolor |
| Dm7 | E♭ major (E♭–G–B♭) | ♭9–11 | Chromatyczne napięcie |
| Dm7 | D♭ major (D♭–F–A♭) | ♭9–11 | Bogata, nieoczywista barwa |
| Am7 | C major (C–E–G) | 9–11–13 | Jasny, harmonijny kolor |
| Am7 | B♭ major (B♭–D–F) | ♭9–11 | Dysonansowy, jazzowy kolor |
| Am7 | A dim (A–C–E♭) | ♭9–♯9 | Tajemniczy, napięty efekt |
3. Akordy dominantowe (7)
Kategorie triad
- Major triads → dodają alteracje (♯9, ♭9, 13).
- Minor triads → modalne kontrasty, dysonanse.
- Diminished / Augmented → silne napięcie, szczególnie w V7alt.
- Przesunięcia → bogactwo barw, modulacje.
Zasady praktyczne
- Major → klasyczne kolory alterowane.
- Minor → subtelne dysonanse, modalne efekty.
- Dim/Aug → napięcie przed rozwiązaniem.
- Przesunięcia → eksperymenty, prowadzenie linii melodycznych.
Tabela
| Akord dominantowy | Triada (UST) | Dźwięki dodatkowe | Efekt harmoniczny / kolor |
|---|---|---|---|
| G7 | B♭ major (B♭–D–F) | ♯9, 13 | Kontrastowy, prowadzi do toniki |
| G7 | D♭ major (D♭–F–A♭) | ♭9, ♭13 | Alteracje, chromatyczne napięcie |
| G7 | A♭ minor (A♭–C♭–E♭) | ♭9, ♯9 | Modalny dysonans, jazzowa barwa |
| G7 | A♭ dim (A♭–C♭–E♭) | ♭9, ♯9 | V7alt, silne napięcie |
| G7 | B♭ aug (B♭–D–F♯) | ♯9, ♯5 | Tajemniczy, „jazzy tension” |
| C7 | E♭ major (E♭–G–B♭) | ♯9, 13 | Kontrast, napięcie przed rozwiązaniem |
| C7 | F♯ dim (F♯–A–C) | ♯9, ♭13 | Jazzowy „tension” |
| C7 | D♭ major (D♭–F–A♭) | ♭9, ♭13 | Dramatyczne prowadzenie do Fmaj7 |
Czy chcesz, żebym przygotował z tego jednolity PDF z tabelami i diagramami klawiatury (triady + akord bazowy), żeby można było od razu używać w ćwiczeniach i w edukacyjnym materiale?