Skale i akordy zmniejszone to jedne z najbardziej symetrycznych i ekspresyjnych narzędzi w arsenale muzyki klasycznej i jazzowej. Ich struktura pozwala na modulacje enharmoniczne, wielowarstwowe napięcia harmoniczne oraz chromatyczne bogactwo linii melodycznych.
- Skale zmniejszone zawierają dużo materiału chromatycznego – idealne do szybkich przebiegów bebopowych.
- Używane do:
- Budowania voicingów
- Linii improwizacyjnych
- Superpozycji triad
- Substytucji akordowych
- Stanowią pomost między tonalnością a atonalnością – popularne w:
- muzyce filmowej
- modernizmie
- muzyce eksperymentalnej
1. Budowa akordów zmniejszonych
1.1 Trójdźwięk zmniejszony (Dim)
Zbudowany z:
- Tercji małej (m3) i
- Kwinty zmniejszonej (d5)
czyli dwie małe tercje następujące po sobie.
Przykład: Cdim
| Stopień | Nazwa interwału | Dźwięk |
|---|---|---|
| 1 | Pryma | C |
| ♭3 | Tercja mała | E♭ |
| ♭5 | Kwinta zmniejszona | G♭ |
1.2 Akord zmniejszony septymowy (Dim7)
Dodajemy kolejną małą tercję (3 półtony) nad G♭:
Cdim7 = C – E♭ – G♭ – A (enharmon. B♭♭)
| Stopień | Nazwa interwału | Dźwięk |
|---|---|---|
| 1 | Pryma | C |
| ♭3 | Tercja mała | E♭ |
| ♭5 | Kwinta zmniejszona | G♭ |
| 6 | Seksta wielka = sept. zmniejszona | A (B♭♭) |
Symetria: Każdy dźwięk w akordzie jest oddalony od kolejnego o małą tercję (3 półtony).
1.3 Akord półzmniejszony (Half-Diminished, ø7)
Zbudowany z:
- Tercji małej
- Kwinty zmniejszonej
- Septymy małej
Przykład: Cm7♭5 = C – E♭ – G♭ – B♭
Typowy w kadencji IIø7 – V7 – i w tonacjach molowych.
2. Skale zmniejszone (Diminished Scales)
Są to skale oktatoniczne (8 dźwięków) o symetrycznej strukturze interwałowej. Dzielą się na dwa główne typy:
2.1 Skala półton – cały ton (Half–Whole)
- Wzór interwałów: ½ – 1 – ½ – 1 – ½ – 1 – ½ – 1
- Używana nad akordami dominantowymi z alteracjami: V7♭9, V7♯9, V13♭9
Przykład: G half–whole diminished
G – A♭ – B♭ – B – D♭ – D – E – F
| Dźwięk | Funkcja |
|---|---|
| G | 1 |
| A♭ | ♭9 |
| B♭ | ♯9 |
| B | 3 |
| D♭ | ♭5 |
| D | 5 |
| E | 13 |
| F | ♭7 |
2.2 Skala cały ton – półton (Whole–Half)
- Wzór interwałów: 1 – ½ – 1 – ½ – 1 – ½ – 1 – ½
- Używana nad akordami zmniejszonymi (dim7)
Przykład: C whole–half diminished
C – D – E♭ – F – G♭ – A♭ – A – B
| Dźwięk | Funkcja |
|---|---|
| C | 1 |
| D | 2 |
| E♭ | ♭3 |
| F | 4 |
| G♭ | ♭5 |
| A♭ | ♯5 |
| A | 6 |
| B | 7 |
3. Symetria i transpozycje
Zarówno skale, jak i akordy zmniejszone są cykliczne i samopowtarzalne:
- Akord dim7 powtarza się co 3 półtony (m3)
- Każda skala diminished ma tylko 3 unikalne transpozycje
- Przesunięcie o m3 = ten sam zestaw dźwięków, tylko inna inwersja
Przykład: Te same akordy dim7
| Nazwa akordu | Równoważne akordy |
|---|---|
| C°7 | E♭°7, G♭°7, A°7 |
| D♭°7 | E°7, G°7, B♭°7 |
| D°7 | F°7, A♭°7, B°7 |
4. Zastosowania
W muzyce klasycznej
- Dominanty zastępcze (np. vii°7 → I)
- Modulacje enharmoniczne: Cdim7 → E7 → A
- Wykorzystywane przez Liszta, Wagnera, Berlioza dla uzyskania napięcia i nieoczywistego rozwiązania
W jazzie
- Skala half–whole: substytut akordu V7alt
- Akord ø7: funkcja IIø7 w minorze
- Styl: bebop, Coltrane changes, fusion, Monk, Shorter, Hancock
Przykładowe utwory:
| Utwór | Kompozytor | Zastosowanie |
|---|---|---|
| Prelude to the Afternoon… | Claude Debussy | Whole-tone i diminished jako kolor |
| Freedom Jazz Dance | Eddie Harris / Miles Davis | Skale W–H i H–W |
| Moment’s Notice | John Coltrane | Kadencje z IIø7 – V7 – i |
| Epistrophy | Thelonious Monk | Akordy dim7, struktury W–H |
5. Wymienność akordów i skal
- C7♭9 może implikować aż cztery akordy dim7:
- C7♭9 = D♭°7 = E°7 = G°7 = B♭°7
- Te same skale:
- C H–W = E♭ H–W = G♭ H–W = A H–W
- D♭ W–H = E W–H = G W–H = B♭ W–H
6. Porównanie ze skalami symetrycznymi
| Cecha | Skala Zmniejszona | Skala Całotonowa | Skala Chromatyczna |
|---|---|---|---|
| Liczba dźwięków | 8 | 6 | 12 |
| Wzór interwałowy | Naprzemiennie ½ i 1 | Same całe tony | Same półtony |
| Liczba unikalnych transpozycji | 3 | 2 | 1 |
| Zastosowanie harmoniczne | V7, dim7 | V7♯5, Whole-tone | Eksperymenty |
| Przykładowy akord | C7♭9, D♭°7 | C7♯5♯11 | brak stabilnej toniki |
7. Przykłady progresji
Progresja kadencyjna z H–W Diminished
Akordy: C7♭9 → Fm7 → Bb7 → Ebmaj7
Skale: C H–W → F Dorycka → Bb Mixolydian → Eb Jońska
Progresja z akordem przejściowym dim7 (W–H)
Akordy: Cmaj7 → C♯°7 → Dm7
Skale: Jońska → C♯ W–H → D DoryckaSkala zmniejszona (oktatonika symetryczna) to w rzeczywistości dwa akordy zmniejszone oddalone o półton, nałożone na siebie. Wykorzystując tę ideę, można stworzyć:
Double Diminished Chord (Podwójny akord zmniejszony)
Przykład:
- Lewa ręka: D♭dim7 → D♭ – E – G – B♭
- Prawa ręka: Cdim7 → C – E♭ – G♭ – A
Podwójny akord zmniejszony to akord o bardzo jazzowym i dysonansowym brzmieniu, który może reprezentować kilka różnych akordów jednocześnie (np. C13♭9♯9♯11, D♭13♭9♯9♯11 itd.).
Przykłady podwójnych akordów zmniejszonych
| Typ | Akord | Zmienione dźwięki |
|---|---|---|
| D♭dim7 | D♭ – E – G – B♭ | → D# – F# – A – C |
| Abdim7 | A♭ – B – D – F | → A♭ – B – E – F→ A♭ – C♯ – D – F→ B♭ – B – D – F |