Harmonia molowa

przez

Harmonia molowa w jazzie stanowi bogatszy i bardziej złożony obszar niż harmonia durowa, oferując znacznie większą różnorodność kolorystyczną. Standardowe zapisy nutowe (lead sheets), często przedstawiające akord toniczny jako prostą triadę molową, nie oddają pełni tego, co rzeczywiście grają muzycy. Może to prowadzić do nieporozumień.

Aby rozstrzygnąć, czy akord w tonacji molowej powinien mieć charakter minor 7, minor 6, czy min(maj7), warto odnieść się do skal źródłowych (source scales), z których dany akord pochodzi.

Poniższy przegląd oparty jest na analizie funkcji tonicznych, subdominantowych i dominantowych, wraz z dominantami wtrąconymi i substytucyjnymi — w kontekście skal źródłowych.

1. Funkcje toniczne w tonacjach molowych

1.1 Skala molowa melodyczna (melodic minor)

Źródło dla akordów:

  • I–6
  • I–(maj7)

Charakterystyka:

  • Brak dźwięków unikania (avoid notes) – wszystkie napięcia (tensions) są dostępne i użyteczne.
  • W I–6 tryton między b3 a 6 nadaje wyrazistości.
  • W I–(maj7) napięcie wynika z kontrastu między toniką a maj7.
  • VI–7♭5 także pochodzi z tej skali – często jako przedłużenie toniki (np. I– VI–7♭5 II–7♭5 V7♭9); jego skala akordowa to lokrycka z naturalną noną.
  • Akord ♭III+ (maj7), mniej typowy, ale też należy do grupy tonicznej – należy unikać toniki, by nie zabrzmiał jak inwersja I–(maj7).
  • W jazzie melodic minor grana jest tak samo w górę i w dół. Wszystkie jej tryby/modusy są wolne od nut avoid, co oznacza, że grając w tej tonacji, grasz całą skalę, a nie pojedyncze akordy.

Przydatne modusy melodic minor:

  • Lydian Augmented (maj7#5)
  • Lydian Dominant (V7#11)
  • Half-Diminished (m7♭5)
  • Altered Scale (V7alt)

1.2 Skala dorycka (dorian)

Źródło dla:

  • I–7
  • Alternatywnie: I–6

Cechy:

  • W I–6 dźwięk ♭7 (leżący pół tonu nad 6) traktowany jest jako dźwięk unikania.
  • Styl często oparty na kwartowych voicingach, nadających nowoczesne brzmienie (np. „Footprints” Wayne’a Shortera).

1.3 Skala eolska (aeolian)

Źródło dla:

  • I–7 (o ciemniejszym charakterze)
  • Akord ♭IIIMaj7

Uwagi:

  • Obecność dźwięku ♭6 czyni głoszenie trudniejsze – to avoid note.
  • ♭IIIMaj7 może przesunąć tonację ku pokrewnej tonacji durowej – wymaga ostrożności.

1.4 Skala frygijska (phrygian)

Źródło toniki w niektórych kompozycjach.

  • Często wyrażana przez voicingi kwintowe.
  • Przykład: „Captain Marvel” Chicka Corei.

2. Funkcje subdominantowe w tonacjach molowych

Molowa tonacja oferuje więcej subdominant niż durowa — głównie dzięki obecności ♭6 (np. Ab w C-moll).

2.1 Źródło eolskie – modalna subdominanta (SDM)

Akordy:

  • ♭VIMaj7 (np. AbMaj7 w C-moll) – ciemne, tajemnicze brzmienie.
  • IV– (np. F– w C-moll) – melancholia, powszechnie stosowany.
  • ♭IIMaj7 (np. DbMaj7) – posępne, modalne brzmienie.

Te akordy:

  • Poszerzają tonalność – więcej opcji niż w tonacjach durowych.
  • Mogą być częścią kadencji SD–D–T, wprowadzając bogatsze kolory.

2.2 Źródło frygijskie

  • Akord ♭IIMaj7 – rzadziej używany, egzotyczny, kojarzony z flamenco (np. „Nardis”, „Deluge”).

2.3 Źródło doryckie

Akordy:

  • II–7 – skala frygijska.
  • IV7 – miksolidyjska.

Mogą:

  • Uzupełniać tonikę dorycką.
  • Tworzyć progresje II–V w molowej tonacji.
  • IV7 dodaje bluesowy kolor jako subdominanta o funkcji dominantowej.

3. Funkcje dominantowe

Źródłem dominujących dźwięków w tonacjach molowych jest głównie skala harmoniczna molowa oraz jej modyfikacje.

3.1 Klasyczne dominanty

  • V7 i VII°7 – zawierają tryton i dźwięk prowadzący.
  • Skala harmoniczna molowa może być „zmiękczona” przez domieszki z eolskiej.
  • Typowe napięcia: ♭9, #9, ♭13 – zwiększają niestabilność i wzmacniają kierunek do toniki.

Alternatywy:

  • Skala alterowana (V7alt) – bardziej ekspresyjna.
  • VII°7 – także pełni funkcję dominanty.

3.2 V–7 i ♭VII7 (naturalna molowa)

  • V–7 – syntaktycznie może zastępować V7, choć brakuje mu trytonu.
  • ♭VII7 – ma tryton, ale brak dźwięku prowadzącego. Zmienia charakter rozwiązania – może kierować do tonacji pokrewnej (durowej).

4. Dominanty wtrącone (Secondary Dominants)

W tonacji molowej działają jak w durowej – budują napięcie do innych diatonicznych akordów.

Przykłady:

  • V7/V → VI–7♭5 (skala miksolidyjska z typowymi napięciami).
  • V7/IV → przekształca I–7 w akord durowy.
  • V7/II → mniej typowy – wymaga uwagi przy głoszeniu.
  • V7/♭VI → miksolidyjska – do akordu durowego.
  • V7/♭III → trudności z tonizacją; dodanie ♭9 może pomóc.

5. Substytuty dominanty (SubV7)

Charakterystyka:

  • Oczekują rozwiązania o pół tonu w dół.
  • Mają niediatoniczną prymkę i skale lydian b7.

Przykłady:

  • SubV7 (bIII7) – np. Eb7 w C-moll.
  • SubV/IV (bVI7) – np. Ab7 – może działać jako modalna subdominanta.
  • SubV/V – bywa utożsamiany z bVI7, pełni też funkcję bluesowego akordu.
  • Inne możliwe: SubV/bVI, SubV/bIII, SubV/II – pojawiają się w bardziej złożonych progresjach (np. „Black Nile”, „Invitation”).