Spis treści

1. Co to jest interwał?

Interwał to odległość między dwoma dźwiękami pod względem wysokości. W jazzie (i w muzyce ogólnie) interwały są fundamentem budowy akordów, skal i linii melodycznych.

Przykład: między C a E jest interwał tercji wielkiej, między C a G – kwinty czystej.
W praktyce jazzowej: znajomość interwałów pozwala szybko konstruować akordy, rozpoznawać funkcje harmoniczne i tworzyć improwizacje „po dźwiękach”, a nie tylko po skalach.

2. Rodzaje interwałów

a) Podział według liczby stopni (diatonicznej)

Każdy interwał ma nazwę wynikającą z liczby stopni w skali:
- 2 – sekunda
- 3 – tercja
- 4 – kwarta
- 5 – kwinta
- 6 – seksta
- 7 – septyma
- 8 – oktawa

Przykład: C → E = tercja (bo C-D-E – trzy stopnie licząc od C).

b) Podział według jakości (czy są „wielkie”, „małe”, „czyste” itd.)

Czyste (perfect, P) – unison, kwarta, kwinta, oktawa
Wielkie (major, M) – sekunda, tercja, seksta, septyma
Małe (minor, m) – sekunda, tercja, seksta, septyma
Zwiększone (augmented, aug, +) – o półtonu większe niż wielkie lub czyste
Zmniejszone (diminished, dim, °) – o półtonu mniejsze niż małe lub czyste

Przykłady:

C → E = tercja wielka (M3)
C → E♭ = tercja mała (m3)
C → G♯ = kwinta zwiększona (aug5)
C → G♭ = kwinta zmniejszona (dim5)

3. Metody oznaczania interwałów

a) Liczbowa (numeracja stopni)

Tercja wielka = 3, sekunda mała = ♭2, kwinta czysta = 5, septyma mała = ♭7

b) Symboliczna

M – major (wielka)
m – minor (mała)
P – perfect (czysta)
aug / + – zwiększona
dim / ° – zmniejszona

Przykład:

C → E = M3
C → E♭ = m3
C → G = P5

c) Interwały harmoniczne i melodyczne

Harmoniczne – dźwięki grane jednocześnie (np. akord)
Melodyczne – dźwięki grane kolejno (np. fraza, lick)

W jazzie improwizacja często korzysta z obu: rozpoznajesz interwały w akordzie (harmonicznie) i tworzysz linie melodyczne (melodycznie).

Interwał	Symbol	Liczba półtonów	Przykład C-dźwiękowy	Typ w jazzie	Uwagi praktyczne
Unison	P1	0	C–C	harmoniczny/melodyczny	podstawa akordu i motywu
Sekunda mała	m2	1	C–D♭	melodyczny	używana w chromatyce i passing tones
Sekunda wielka	M2	2	C–D	melodyczny	podstawowy krok w skali diatonicznej
Tercja mała	m3	3	C–E♭	harmoniczny/melodyczny	budulec akordów moll
Tercja wielka	M3	4	C–E	harmoniczny/melodyczny	budulec akordów dur i dominanty
Kwart czysta	P4	5	C–F	harmoniczny	unikalny dźwięk, używany w sus4, quartal harmony
Kwart zwiększona	aug4 / ♯4	6	C–F♯	harmoniczny	tryton, dominanta, tension
Kwinta zmniejszona	dim5 / ♭5	6	C–G♭	harmoniczny	tryton w dominantach i diminished chords
Kwinta czysta	P5	7	C–G	harmoniczny	fundament akordu, power chord
Kwinta zwiększona	aug5 / ♯5	8	C–G♯	harmoniczny	używana w altered dominant chords
Seksta mała	m6	8	C–A♭	harmoniczny/melodyczny	w akordach moll i jazzowych ornamentach
Seksta wielka	M6	9	C–A	harmoniczny/melodyczny	częsty dodatek w akordach major6
Septyma mała	m7	10	C–B♭	harmoniczny	charakterystyczna dla akordów dominant7 i minor7
Septyma wielka	M7	11	C–B	harmoniczny	w akordach major7, melodic minor chords
Oktawa	P8	12	C–C	harmoniczny/melodyczny	pełna równoważność oktawowa

Interwały melodyczne vs harmoniczne

Interwał melodyczny – to odległość między dźwiękami, które następują po sobie (kolejno).
Przykład: w melodii zagranej na pianinie, jeśli grasz najpierw C, potem E, to interwał C–E jest melodyczny.
Interwał harmoniczny – to odległość między dźwiękami, które są grane jednocześnie (jednoczesne brzmienie).
Przykład: jeśli zagrasz C i E w tym samym czasie, to C–E tworzy interwał harmoniczny.

Podsumowanie:

Melodyczny = po kolei, harmoniczny = razem.

Interwały diatoniczne vs chromatyczne

Interwał diatoniczny – liczony w obrębie skali diatonicznej (np. C-dur: C–D–E–F–G–A–B).
Przykład: C–E w C-dur jest tercją diatoniczną, bo wchodzą w skład skali C-dur.
Interwał chromatyczny – liczony po półtonach, niezależnie od skali diatonicznej.
Przykład: C–E♭ jest interwałem chromatycznym, bo obejmuje 3 półtony, a nie odpowiada diatonicznej tercji w C-dur.

Podsumowanie:

Diatoniczny = w ramach skali naturalnej, chromatyczny = według półtonów, czasem modyfikowany accidentals.

Interwały proste vs złożone

Interwał prosty – obejmuje oktawę lub mniej.
Przykład: C–G (kwinta) jest prosty, bo mieści się w jednej oktawie.
Interwał złożony – obejmuje więcej niż oktawę (czyli powyżej 8 stopni).
Przykład: C–G’ (kwinta w wyższej oktawie) lub C–E’ (dziesiąta) to interwał złożony.

Podsumowanie:

Prosty ≤ oktawa, złożony > oktawa.

Podział	Typ	Definicja	Przykład w C-dur	Liczba półtonów
Melodyczny vs Harmoniczny	Melodyczny	Dźwięki następują po sobie	C → E	4 półtony
	Harmoniczny	Dźwięki brzmią jednocześnie	C + E	4 półtony
Diatoniczny vs Chromatyczny	Diatoniczny	W ramach skali diatonicznej	C → E (C-dur)	4 półtony
	Chromatyczny	Liczony po półtonach, uwzględnia accidentals	C → E♭	3 półtony
Prosty vs Złożony	Prosty	Równa lub mniejsza niż oktawa	C → G (kwinta)	7 półtonów
	Złożony	Większy niż oktawa	C → E’ (dziesiąta)	16 półtonów

1. Definicja i znaczenie

Konsonans – podstawowe współbrzmienie zgodne, przyjemne dla ucha (łac. consonans – „razem brzmiący”).
Dysonans – współbrzmienie niezgodne, „niewygodne” dla ucha (łac. dissonans – „różnie brzmiący”).
Są to fundamenty teorii muzyki i harmonii, a w jazzie kluczowe dla napięć i rozładowań w improwizacji.

2. Historia klasyfikacji

Pierwsze konsonanse doskonałe: oktawa, kwinta, kwarta (pierwsze trzy współbrzmienia szeregu harmonicznego).
Konsonanse niedoskonałe: tercja wielka, tercja mała, ich przewroty – seksty.
Dysonanse: wszystkie pozostałe współbrzmienia.
W XX wieku, w muzyce awangardowej, klasyczne rozróżnienie konsonans–dysonans traci znaczenie.

3. Rola dysonansu w muzyce klasycznej i jazzie

Dysonans pełni funkcję nośnika napięcia, które musi zostać rozwiązane.
Rozwiązanie dysonansu prowadzi do współbrzmienia konsonansowego.
Definicje praktyczne:
- Dysonans: współbrzmienie wymagające rozwiązania.
- Konsonans: współbrzmienie, które nie wymaga rozwiązania.

4. Typowe rozwiązania dysonansów

Rodzaj dysonansu	Typowe rozwiązanie
Sekunda	Rozwiązuje się na większy interwał (zazwyczaj tercję) poprzez ruch uboczny.
Septyma	Rozwiązuje się na mniejszy interwał (sekstę), ruch uboczny; septyma wielka – może na oktawę.
Kwarta	Występując między najniższym a wyższym głosem – działa jak dysonans; rozwiązuje się w tercję.
Interwały zmniejszone	Zawsze do środka.
Interwały zwiększone	Rozwiązują się na zewnątrz.
Nona	Rozwiązuje się do środka; czasem traktowana jako powiększona sekunda lub samodzielny dysonans.

Interwały – konsonanse i dysonanse

1. Różnice w brzmieniu interwałów

Nie wszystkie interwały brzmią jednakowo „zgodnie”:

Interwały ostre: sekunda mała, septyma wielka – brzmią „ostro”.
Interwały spokojne: oktawa – niemal jednobrzmiąca.
Interwały neutralne: tercja, seksta – nie budzą zastrzeżeń słuchowych.

2. Pojęcia konsonansu i dysonansu

Od dawna stosuje się podział interwałów według charakteru brzmienia:

Konsonans (łac. consonans = zgodnie brzmiący)
Dysonans (łac. dissonans = niezgodnie brzmiący)

Konsonanse

Doskonałe: prymy, oktawy, kwarty, kwinty (czyste interwały)
Niedoskonałe: tercje wielkie i małe, seksty wielkie i małe

Dysonanse

Sekundy wielkie i małe
Septymy wielkie i małe
Wszystkie interwały zwiększone i zmniejszone

Podział ten obowiązuje również we współczesnej teorii muzyki.

3. Ruch głosów i rozwiązywanie dysonansów

Według klasycznych zasad harmonicznych (aż do końca XIX w.):

Dysonans harmoniczny wymagał rozwiązania na współbrzmienia konsonansowe.
Rozwiązanie dysonansu zachodzi poprzez ruch głosów – czyli przechodzenie dźwięków składowych jednego interwału w dźwięki składowe innego interwału.

Typy ruchu głosów

Ruch boczny
- Jeden głos pozostaje w miejscu
- Drugi przesuwa się o sekundę lub większy interwał
Ruch przeciwny
- Oba głosy poruszają się w przeciwnych kierunkach

Przykład: zob. ilustracja 197.

4. Uwagi współczesne

Dzisiejsze poczucie słuchowe różni się od klasycznych zasad.
Interwały zaliczone dawniej do dysonansów utraciły w dużym stopniu swój dysonujący charakter.
Zgodność lub niezgodność brzmienia interwału w dużej mierze zależy od otaczających go dźwięków.

Interwały – konsonanse i dysonanse

Interwał:   P   m2  M2  m3  M3  P4  TT  P5  m6  M6  m7  M7  P8
Typ:       [K]  [D] [D] [K] [K] [K] [D] [K] [K] [K] [D] [D] [K]

Legenda:
[K] = konsonans
[D] = dysonans

Opis:
- P = prymy (czyste)
- m2 = sekunda mała
- M2 = sekunda wielka
- m3 = tercja mała
- M3 = tercja wielka
- P4 = kwarta
- TT = tryton (zwiększona/zmniejszona kwarta)
- P5 = kwinta
- m6 = seksta mała
- M6 = seksta wielka
- m7 = septyma mała
- M7 = septyma wielka
- P8 = oktawa

Wizualizacja „ostrości” interwałów

# = mocny dysonans
- = neutralny/niedoskonały konsonans
= = doskonały konsonans

P   m2  M2  m3  M3  P4  TT  P5  m6  M6  m7  M7  P8
=   #   #   -   -   =   #   =   -   -   #   #   =

Doskonałe konsonanse: P, P4, P5, P8 → =
Niedoskonałe konsonanse: m3, M3, m6, M6 → -
Dysonanse: m2, M2, TT, m7, M7 → #

5. Konsonans i dysonans w praktyce jazzowej

Wyobraźcie sobie: siadacie przy instrumencie i gracie dwie nuty – mogą brzmieć „przyjemnie” lub „trochę napięcie”. To właśnie konsonans i dysonans.

Konsonans – „spokój, bezpieczeństwo”
- Naturalne i „fajne” brzmienie.
- Przykłady: oktawa, kwinta, tercja wielka i mała.
- Funkcja: fundament, nie wymaga rozwiązania.
- W jazzie: daje poczucie „domu” w tonice lub w punktach odpoczynku frazy.
Dysonans – „napięcie, ciąg dalszy”
- Brzmienie niedokończone, domaga się rozwiązania.
- Przykłady: sekundy, septymy, nona, czasem kwarta.
- Funkcja: buduje ruch i napięcie harmoniczne.
- W jazzie: narzędzie ekspresji, tworzy oczekiwanie i kolor frazy.

Typowe rozwiązania w harmonii:

Sekunda → tercja.
Septyma → seksta lub oktawa.
Kwarta → tercja (gdy między basem a wyższymi głosami).
Interwały zmniejszone → do środka.
Interwały zwiększone → na zewnątrz.
Nona → jak sekunda rozszerzona o oktawę, rozwiązuje się do środka.

6. Tabela konsonansów i dysonansów w jazzie

Rodzaj	Przykłady	Funkcja / Rozwiązanie w jazzie
Konsonans	Oktawa (C–C), Kwinta (C–G), Tercja wielka (C–E), Tercja mała (A–C)	Brzmi „bezpiecznie”, nie wymaga rozwiązania; punkt odpoczynku w akordzie lub frazie
Dysonans	Sekunda (C–D), Septymy (C–B), Kwarta (C–F), Nona (C–D⁺), Interwały zmniejszone (C–Gb), zwiększone (C–G#)	Tworzy napięcie i dąży do rozwiązania; np. sekunda → tercja, septyma → seksta lub oktawa, kwarta → tercja, nona → do środka; zmniejszone → do środka, zwiększone → na zewnątrz

7. Praktyczne uwagi:

Konsonanse: fundament, stabilizacja, odpoczynek.
Dysonanse: kolor, napięcie, ruch harmoniczny.
Dysonans można wprowadzać w każdej warstwie akordu – bas, środek, górny głos.
W jazzie granica między konsonansem a dysonansem jest elastyczna – kontekst decyduje o odbiorze i charakterze frazy.

Konsonans i dysonans w jazzie

Rodzaj	Przykłady / Interwały	Funkcja / Rozwiązanie w jazzie
Konsonans	Oktawa (C–C), Kwinta (C–G), Tercja wielka (C–E), Tercja mała (A–C)	Brzmi naturalnie, „bezpiecznie”, punkt odpoczynku; nie wymaga rozwiązania
Dysonans	Sekunda (C–D)	Tworzy napięcie; rozwiązuje się na większy interwał (np. tercję) ruchem ubocznym
	Septyma (C–B)	Rozwiązuje się na sekstę lub oktawę; ruch uboczny
	Kwarta (C–F)	Występując między basem a wyższym głosem: rozwiązuje się w tercję
	Nona (C–D⁺)	Rozwiązuje się do środka; czasem traktowana jak powiększona sekunda
	Interwał zmniejszony (C–Gb)	Zawsze do środka
	Interwał zwiększony (C–G#)	Zawsze na zewnątrz

Schemat rozwiązywania dysonansów w harmonii jazzowej

Sekunda (C–D)  ──> Tercja (C–E)        [ruch uboczny]
Septyma (C–B)  ──> Seksta (C–A)        [ruch uboczny]
Septyma wielka  ──> Oktawa (C–C')      [alternatywne rozwiązanie]
Kwarta (C–F)   ──> Tercja (C–E)        [gdy występuje między basem a górnym głosem]
Nona (C–D⁺)   ──> Rozwiązanie do środka [jak sekunda powiększona o oktawę]
Interwał zmniejszony (C–Gb) ──> do środka
Interwał zwiększony (C–G#)   ──> na zewnątrz

Dodatkowe wskazówki dla improwizacji jazzowej

Dysonans jako narzędzie → buduje napięcie w melodii i progresji akordowej.
Konsonans jako cel → naturalne miejsce „odpoczynku” frazy lub toniki.
Sekundy i septymy → świetne do kolorowania akordów w górnym głosie.
Kwarty i nony → w zależności od kontekstu mogą być dysonansami lub konsonansami.
Zmniejszone/zwiększone → używane do „prowadzenia” w kierunku konsonansów, często w przejściach chromatycznych.