Nazwa „line cliché” pochodzi z jazzu i muzyki popularnej i odnosi się do „oklepanego” (czyli bardzo często używanego) motywu melodycznego — czyli „cliché” w sensie muzycznym, to fraza, która stała się standardowym, niemal schematycznym sposobem ozdabiania akordu.„Cliché” oznacza coś powtarzalnego, utartego, powszechnie stosowanego — w tym kontekście jest to charakterystyczny, często powtarzany chromatyczny fragment melodyczny. „Line cliché” to utarty chromatyczny motyw melodyczny, używany do ozdabiania i wprowadzania ruchu w statyczne akordy, który zyskał swoją nazwę dzięki częstemu stosowaniu i rozpoznawalnej funkcji w improwizacji oraz aranżacji.
Słowo „cliché” pochodzi z języka francuskiego. W oryginale „cliché” oznacza „odbitkę” lub „szablon” — termin ten wywodzi się z techniki drukarskiej, gdzie „cliché” to płyta lub matryca służąca do powielania tego samego wzoru. W języku potocznym „cliché” zaczęło oznaczać utarte, powtarzające się motywy, frazy lub pomysły, które straciły świeżość przez nadmierne użycie. W muzyce i literaturze termin ten przyjął się, by opisać typowe, często używane motywy i schematy. Line cliché wykorzystuje naturalną wrażliwość słuchu na chromatyczny ruch i napięcie w harmonii. Mimo że pryma akordu i jego funkcja harmoniczna pozostają stałe, chromatyczne przesunięcia wprowadzają emocjonalne zróżnicowanie i tworzą wrażenie kierunku.
Line cliché – definicja i zastosowanie
Słowo „line” odnosi się do linii melodycznej – zazwyczaj pojedynczego głosu lub dźwięku, który porusza się w sposób płynny i ciągły, często chromatycznie.
Line cliché (czyli klisza wersowa) to technika kompozytorska, w której jedna z linii melodycznych (najczęściej środkowa lub dolna) przesuwa się chromatycznie w górę lub w dół, podczas gdy pozostałe elementy akordu pozostają niezmienione lub zmieniają się w niewielkim stopniu. Nadaje to statycznej harmonii poczucie ruchu i napięcia, bez zmiany jej podstawowej funkcji.
Cechy line cliché:
- Wykorzystuje ruch chromatyczny w jednej z partii akordu – najczęściej półtonowy.
- Nie zmienia funkcji harmonicznej, ale wpływa na kolorystyczną ewolucję akordu.
- Może występować w głosie prowadzącym (sopranie), altowym, tenorowym lub basowym.
- Tworzy płynne przejścia harmoniczne, szczególnie przy przedłużaniu funkcji tonicznej lub subdominantowej.
- Często spotykana w muzyce jazzowej, klasycznej i popowej.
- Najczęściej występują w głosie najwyższym (sopranie) lub najniższym (basie) – często jako slash chords (np. AmMaj7/G#);
Linia melodyczna porusza się w obrębie:
- prymy
- kwinty
- lub septymy
- (nigdy nie w tercji!);
- Zazwyczaj pojawiają się w akordach molowych, ale mogą również występować w akordach durowych;
- Najczęściej stosowane są w funkcji tonicznej, lecz mogą też wystąpić w innych funkcjach;
- Mogą się wznosić, opadać lub zmieniać kierunek;
- Typowo poruszają się półtonami, choć czasem występują też całotonowe przesunięcia.
Typowy przykład (w tonacji molowej):
W akordzie C-moll linia chromatyczna w głosie wewnętrznym może przebiegać następująco:
- C-m (czysta struktura molowa)
- C-m(maj7) (wprowadzenie B jako majowej septymy)
- C-m7 (zastąpienie majowej septymy septymą małą – Bb)
- C-m6 (zamiast septymy – dodana seksta, A)
Choć akord zmienia się z takiej perspektywy „na papierze”, jego funkcja toniczną pozostaje niezmieniona – to nadal warianty jednego akordu z rozwijającą się barwą.
A minor
| Kol. 1 | Kol. 2 | Kol. 3 | Kol. 4 |
|---|---|---|---|
| Am/A | AmMaj7/G# | Am7/G | Am6/F# |
| Am6 | Am7 | AmMaj7 | Am |
| Am | Am#5 | Am6 | Am7 |
| Am | Am#5 | Am6 | Am#5 |
| Am7 | Am6 | Am#5 | Am |
| AmMaj7 | Am7 | Am6 | Am7 |
| Am/A | Am7/G | Amb6/F | Am/E |
C Major
| Kol. 1 | Kol. 2 | Kol. 3 |
|---|---|---|
| C | C#5 | C7 |
| CMaj7 | C7 | CMaj#5 |
II–V–I (w C dur)
| II | V | I |
|---|---|---|
| Dm | G7 | CMaj7 |
| DmMaj7 | G7 | CMaj7 |
| Dm7 | G7 | CMaj7 |
Przykład line cliché w Am z ruchem basu
| Akord | Dźwięk basowy | Skala | Możliwe wybory skalowe | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| AmMaj7/G♯ | G♯ | A harmonic minor | A harmonic / melodic minor | G♯ jako major 7 – wymaga zmiany! |
| Am7/G | G | A Aeolian | A melodic minor / Aeolian | G to b7 – typowe dla Am7 |
| Am6/F♯ | F♯ | A Dorian | A Dorian / melodic minor | F♯ to 6 – modalne zapożyczenie |
| Am/F | F | A melodic minor / blues | A blues / melodic / dorian | F to ♭6 – jazzowy charakter |
Uproszczenie dla improwizacji:
- Możesz improwizować na całej sekwencji używając skali bluesowej A – działa w całym kontekście, jeśli akordy są molowe;
- Alternatywnie: dopasuj skalę do zmieniającej się linii basowej, aby podkreślić każde przejście harmoniczne.
Przykłady zastosowania:
„Feelings” (1975): Utwór ten jest przykładem kliszy wersowej w tonacji molowej.
„Michelle” (1966) i „More” (1963) (The Beatles): Bridge w tych utworach zawierają klisze wersowe.
„Into The Great Wide Open” (1991) (Tom Petty): Zwrotka tego utworu również wykorzystuje tę technikę.
Richard Rodgers’ „My Funny Valentine.”
Muzyka z filmu o Bondzie.
Jimmy Van Heusen’s „Witchcraft” (bridge)