W harmonii tonalnej pivot (czyli akord pivotowy lub modulacja pivotowa) to technika, w której ten sam akord pełni różne funkcje w dwóch tonacjach — obecnej i docelowej. Dzięki temu może on służyć jako punkt wspólny (punkt zaczepienia, ang. „pivot point”) między dwoma tonacjami, co umożliwia płynne przejście (modulację) z jednej tonacji do drugiej bez gwałtownej zmiany.
Akord pivotowy (pivot chord) to akord, który występuje zarówno w tonacji wyjściowej, jak i docelowej, ale ma w każdej z nich inną funkcję harmoniczną. Pozwala on na płynną i logiczną modulację bez nagłych zmian brzmienia.
Przykład (modulacja z C dur do G dur):
Tonacja początkowa: C dur
- C (I), Dm (ii), Em (iii), F (IV), G (V), Am (vi), Bdim (vii°)
Tonacja docelowa: G dur
- G (I), Am (ii), Bm (iii), C (IV), D (V), Em (vi), F#dim (vii°)
Zwróć uwagę: Em (E–G–B) występuje w obu tonacjach.
W progresji:
- C → F → Em → D7 → G
Tutaj:
- Em jest iii w C dur i vi w G dur.
- Po nim pojawia się D7 (V7 w G dur), który prowadzi do G jako toniki.
Dzięki Em jako pivotowi, modulacja z C do G jest naturalna i płynna.
Funkcja akordu pivotowego
| Akord | Funkcja w tonacji A | Funkcja w tonacji B |
|---|---|---|
| Em | iii (w C dur) | vi (w G dur) |
| Am | vi (w C dur) | ii (w G dur) |
| Fmaj7 | IV (w C dur) | bVII (w G mixolydyjskiej) |
Przykład w jazzie (modulacja z C minor do E♭ major):
- Tonacja początkowa: C minor
- akordy: Cm7, Dø7, E♭maj7, Fm7, G7, A♭maj7, B♭7
- Tonacja docelowa: E♭ major
- akordy: E♭maj7, Fm7, Gm7, A♭maj7, Bb7, Cm7, Dø7
Cm7 to:
- I-7 w C minor
- vi-7 w E♭ major
Cm7 → Fm7 → Bb7 → E♭maj7 - Cm7 = pivot chord, reszta progresji to klasyczne II–V–I w E♭ major
Modulacja z C-dur do G-dur:
- Akord D7 może działać jako pivot, ponieważ:
- w G-dur jest V7 (dominanta),
- w C-dur może pełnić funkcję dominanty wtrąconej (V/V).
W skrócie:
| Cecha | Wyjaśnienie |
|---|---|
| Pivot chord | Wspólny akord dla dwóch tonacji |
| Cel | Płynna modulacja |
| Funkcja | Zmienia się: np. vi → ii, iii → I, itd. |
| Typowa kolejność | Tonika → pivot → dominanta nowej tonacji → nowa tonika |