Poliakord (ang. polychord) to struktura harmoniczna składająca się z dwóch lub więcej akordów granych jednocześnie. Zazwyczaj zapisywany jest jako dwa akordy ustawione jeden nad drugim, oddzielone poziomą linią.
Przykład:
D
───── – triada D-dur nad akordem C-dur major 7.
CMaj7
Poprawny zapis poliakordu (z poziomą kreską):
D
────────
CMaj7
Albo:
A♭
────────
D7
W druku (np. nuty, podręczniki) ten zapis często przypomina ułamek z dłuższą kreską poziomą, aby wyraźnie zaznaczyć, że to dwa nakładające się akordy, a nie „akord/bas” jak w akordzie slash.
Błędny zapis poliakordu (jako slash chord):
D/CMaj7
To oznacza akord D z basem CMaj7, co jest logicznie niepoprawne. Slash chords (np. C/E) oznaczają, że gramy akord C z basem E – czyli tylko jeden akord z konkretnym basem.
Alternatywny tekstowy zapis (jeśli brak opcji graficznych):
W sytuacjach, gdy nie można użyć pionowego układu (np. w wiadomości tekstowej lub kodzie), możesz zapisać poliakord tak:
D // CMaj7
lub:
[A♭Maj7 // D7]
ale zawsze warto dodać przypis: „to poliakord, nie slash chord” — żeby uniknąć nieporozumień.
W notacji nutowej:
W zapisie nutowym (np. w partyturze jazzowej), poliakord często zapisuje się jako symbol akordu nad pięciolinią, podobnie jak inne oznaczenia harmoniczne.
Dwa sposoby myślenia o poliakordach:
1. Poliakord jako jedna całość
Możemy traktować poliakord jako pojedynczy, złożony akord. Wówczas analizujemy wszystkie jego dźwięki razem i staramy się nadać im jedną nazwę (jeśli to możliwe).
Przykład podejścia:
D
───── → zawiera dźwięki: C, E, G, B (CMaj7) + D, F♯, A (D-dur)
CMaj7
→ Można myśleć o tym jako o Cmaj13♯11 – jeśli takie napięcia są akceptowalne w danym stylu.
W tym podejściu, improwizując używasz skali zawierającej wszystkie lub większość dźwięków poliakordu.
Przykłady skal:
- Tryb lidyjski C zawiera wszystkie dźwięki w poliakordzie D / CMaj7.
- Skala półton–całoton (H/W diminished) pasuje do poliakordu A6 / C7.
| Polychord | Zwykła notacja | Skala |
|---|---|---|
| D ─────── CMaj7 |
CMaj13#11 | C Lydian |
| Dm7 ─────── Cm7 |
Cm13 | C Dorian |
| AbMaj7 ─────── C7 |
C7#9b13 | C Altered |
| A6 ─────── C7 |
C13b9#11 | C Half-Whole Diminished |
2. Poliakord jako dwie oddzielne jednostki (politonalność)
W tym podejściu traktujemy górny i dolny akord jako niezależne jednostki harmoniczne, reprezentujące dwie różne tonacje. Improwizując, możesz grać osobne skale lub arpeggia dla każdego z nich – tworząc efekt politonalny.
Zalety:
Uzyskanie nowoczesnego, dysonansowego brzmienia.
Możliwość artystycznego wykorzystania napięcia między niepowiązanymi tonacjami.
| Poliakord | Możliwe skale |
|---|---|
| D ─────── CMaj7 |
D Ionian / Lydian / Arpeggio ───────────────────── C Ionian / Lydian / Arpeggio |
| Dm7 ─────── Cm7 |
D Dorian ───────────────────── C Dorian |
| AbMaj7 ─────── C7 |
Ab Lydian ───────────────────── C Mixolydian |
| A6 ─────── C7 |
A Lydian ───────────────────── C Mixolydian |
| B ─────── C |
C Lydian♯2 / altered ───────────────────── C Ionian / outside tones |
| Poliakord | Dolny akord (baza) | Górny akord (nałożony) | Możliwe skale / podejścia |
|---|---|---|---|
| D // CMaj7 | CMaj7 | D-dur | C Lydian, C Ionian, Cmaj13♯11, D maj arpeggio |
| CMaj7 // D | D-dur | C-dur Maj7 | D Lydian, D Ionian, Cmaj7 arpeggio |
| Dm7 / /C | C-dur | Dm7 | C Ionian, Cmaj9, D Dorian arpeggio |
| Cm7 // C | C-dur | Cm7 | C altered scale, C Phrygian, C inside / Cm7 outside contrast |
| AbMaj7 // C7 | C7 | AbMaj7 | C Mixolydian, A♭ Lydian, H/W diminished |
| A6 / /C7 | C7 | A6 | C Mixolydian, A Lydian, H/W diminished |
| B / /C | C-dur | B-dur | C Lydian♯2, C altered, outside-tonality hybrid |
- Skale typu lidyjskiego pasują do wielu poliakordów, ponieważ zawierają ♯11 – typowe napięcie wynikające z nakładania dwóch akordów.
- Gdy poliakord wywołuje silną dysonansowość (np. B / C), można improwizować na podstawie zbioru wszystkich dźwięków w obu akordach – nawet jeśli nie tworzą jednej „oficjalnej” skali.
- Arpeggia obu akordów to zawsze bezpieczna opcja podczas improwizacji, szczególnie w podejściu politonalnym.
Voicing (rozmieszczenie dźwięków) poliakordów
- Grając poliakord dokładnie według zapisu, łatwo doprowadzić do podwojenia dźwięków.
- Ogólna zasada: unikać niepotrzebnych powtórzeń.
Jeśli np. C i G występują w obu akordach, pomiń je w jednym z nich. - Dopuszczalne są różne inwersje i układy dźwięków, o ile zachowana zostaje spójność brzmienia.
- Staraj się, by dźwięki obu akordów nie były zbyt oddalone od siebie – tak, by każdy akord był słyszalny jako osobna jednostka, ale całość nie traciła jedności.
Poliakordy w nowoczesnej harmonii
Współczesny jazz często idzie o krok dalej, używając poliakordów opartych na:
- nietypowych lub nieakceptowalnych napięciach,
- braku tonalnego centrum (atonalność),
- „clash” – zgrzytów wynikających z bliskich interwałów lub odległych tonacji.
Clash to angielskie określenie oznaczające zgrzyt harmoniczny lub dysonans, czyli sytuację, w której dwa lub więcej dźwięków brzmią ze sobą nieprzyjemnie, napięciowo lub nieharmonijnie — często przez:
- małe/wielkie sekundy, trytony, kwartę zwiększoną itd.,
- nieprzystawalność tonacji (np. w politonalności),
- granie „zewnętrznych” dźwięków (ang. outside playing).
Polskie odpowiedniki słowa „clash” (w zależności od kontekstu):
| Angielski | Polski (muzyczny kontekst) | Uwagi |
|---|---|---|
| clash | zgrzyt | Najczęstszy, obrazowy i potoczny |
| dysonans | Techniczny termin muzyczny | |
| napięcie harmoniczne | Używane w analizie jazzowej i klasycznej | |
| konflikt dźwiękowy | Opisowy, rzadziej spotykany |
W jazzie clash:
- buduje napięcie przed rozwiązaniem,
- tworzy dramatyczne, ekspresyjne frazy,
- wspiera „outside playing”.
W takich przypadkach:
- Skala może być „sztuczna” – po prostu zbiór wszystkich dźwięków poliakordu.
- Akord nie musi dać się nazwać tradycyjnie – ale nadal możesz improwizować, opierając się na jego brzmieniu.
Więcej niż dwa akordy
„Poly” oznacza „wiele” – zatem poliakord nie musi ograniczać się do dwóch akordów. Można:
- Eksperymentować z trzema lub więcej nakładającymi się akordami.
- Łączyć poliakordy z akordami slash chords.
- Stosować je w dowolnym kontekście – w tym współczesnym, atonalnym jazzie, gdzie każda reguła może zostać złamana.
Przykład polichordu w muzyce klasycznej
-
Akord Elektry to „skomplikowanie dysonansowy akord sygnaturowy” i motywiczna elaboracja używana przez kompozytora Richarda Straussa do przedstawienia tytułowej postaci jego opery Elektra. Jest to „bitonalna synteza E-dur i Cis-dur” i może być uważana za polichord powiązany z konwencjonalnymi akordami z dodanymi tercjami[2], w tym przypadku akordem jedenastym.
Z perspektywy współczesnej analizy harmonicznej, akord ten można uznać za enharmonicznie równoważny:
-
akordowi D♭7♯9: D♭–F–A♭–C♭–E
-
lub akordowi E6♭9: E–G♯–B–C♯–F
W obu przypadkach zawarte są charakterystyczne dysonanse (np. trytony i sekundy małe), które tworzą intensywne napięcie harmoniczne – odpowiadające ekspresji dramatycznej bohaterki.
-