Harmonia jazzowa, choć ma wspólne podstawy z klasyczną (system tonalny, akordy tercjowe, kadencje), charakteryzuje się większą swobodą i przyzwoleniem na dysonanse. Muzycy jazzowi myślą o akordach „pionowo” (jako następujących po sobie progresjach), podczas gdy klasyczni – „horyzontalnie” (jako wyniku prowadzenia głosów). Jazz wykorzystuje uproszczony system symboli akordów do szybkiej komunikacji, w przeciwieństwie do precyzyjnej notacji nutowej w muzyce klasycznej.
Techniki reharmonizacji, choć na pierwszy rzut oka wydają się skomplikowane, po opanowaniu stają się intuicyjnym narzędziem. Można je porównać do umiejętności biegłego mówienia w obcym języku: najpierw poznajesz podstawowe słowa i gramatykę (akordy, skale), potem uczysz się tworzyć proste zdania, aż w końcu jesteś w stanie prowadzić swobodną, kreatywną i pełną niuansów konwersację (improwizację), a nawet całkowicie przeformułować czyjeś wypowiedzi (reharmonizacja), nadając im swój własny styl i kontekst.
Reharmonizacja to kluczowa technika w jazzie, która polega na zamianie akordów w utworze, przy czym często obejmuje całe następstwa akordów, a nie tylko pojedyncze akordy. Jej głównym celem jest nadanie utworowi jazzowego charakteru, zwiększenie jego złożoności brzmieniowej lub strukturalnej, a także spersonalizowanie utworu i nadanie mu cech własnych wykonawcy.
Aby zrozumieć i zastosować reharmonizację, należy wziąć pod uwagę dwa główne elementy: brzmienie i strukturę harmoniczną.
Kluczowe elementy i techniki reharmonizacji:
1. Kluczowa Nuta Melodii:
Jest to najważniejsza nuta w każdym takcie z harmonicznego punktu widzenia.
Harmonię (nowe akordy) buduje się wokół tej nuty, traktując inne nuty w takcie jako przejściowe i mniej istotne dla harmonii.
Wybór kluczowej nuty melodii jest częściowo subiektywny, ale zazwyczaj jest to: pierwsza nuta w takcie, nuta przypadająca na mocną część taktu (on-the-beat), dłuższe nuty lub powtarzające się nuty.
Ogólna zasada reharmonizacji mówi, że można zmieniać dowolną nutę w akordzie z wyjątkiem kluczowej nuty melodii, co oznacza, że można zmieniać prymę, tercję i septymę, wpływając na tonalność i „jakość” (rodzaj) akordu.
2. Dozwolone Brzmienie (Acceptable Harmony):
Odnosi się do tego, jak różne nuty współbrzmią w ramach akordu.
Dźwięki wiodące (np. tercja i septyma) brzmią silnie.
Dźwięki tworzące dozwolone napięcia (np. nona) brzmią przyjemnie i dopełniają brzmienie akordu, nadając mu „jazzowy” charakter.
Pryma i kwinta są uważane za słabo brzmiące składniki.
Dźwięki niedozwolone (napięcia niedozwolone) brzmią słabo i dysonująco.
Celem jest, aby KMN tworzyła dozwolone brzmienie z nowymi akordami.
3. Struktura Harmoniczna:
Dotyczy systematycznych i logicznych zmian akordów oraz linii basowej, niezależnie od ich rodzaju.
Zmiany mogą następować: chromatycznie (o pół tonu), diatonicznie (o cały ton), po kole kwintowym lub zgodnie z melodią.
Linia basowa i akordy mogą poruszać się niezależnie, o ile zmiany są „usystematyzowane”.
Można zmieniać przewroty akordów (tzw. „voicingi” lub „budowę akordów”), aby uzyskać gładszą linię basową i uniknąć zbyt dużych skoków. Voicing polega na zmianie kolejności nut, duplikacji nut oraz rozłożeniu ich w różnych oktawach, co zmienia brzmienie, ale nie sam akord.
4. Zarządzanie Napięciem:
Muzycy wybierają akordy i melodię, aby zwiększać, a następnie zmniejszać napięcie.
Wzrost napięcia osiąga się poprzez stosowanie wyższych rozszerzeń (np. 9, 11, 13) i alteracji (np. b9, #9, b5, #5), które nadają akordom charakterystyczne jazzowe brzmienie.
Zmniejszenie napięcia uzyskuje się poprzez stosowanie dźwięków wiodących (tercji, septym) oraz niższych rozszerzeń (np. nony).
5. Relacja między brzmieniem a strukturą:
Idealnie, reharmonizacja łączy dozwolone brzmienie z logiczną strukturą harmoniczną.
W przypadku szybkich przebiegów nutowych w melodii, gdzie brak wyraźnej KMN (np. w bebopie), struktura harmoniczna może mieć priorytet nad brzmieniem.
Możliwe jest zaakceptowanie słabszego brzmienia (użycie prymy lub kwinty) w zamian za silną strukturę harmoniczną (np. II-V-I), lub słabej struktury harmonicznej w zamian za silne brzmienie (użycie tercji lub septymy).
6. Reharmonizacja a improwizacja:
Improvizacja jazzowa to sztuka tworzenia muzyki na żywo, która wymaga głębokiej wiedzy muzycznej, w tym harmoniki. Umiejętność improwizowania na podstawie pochodów akordów, takich jak II-V-I, jest bardzo cenna.
Reharmonizacja pozwala na transformację utworu poprzez zmianę akordów przy zachowaniu melodii, co jest kluczowe dla stworzenia jazzowego brzmienia. Możliwe jest również zmienianie melodii, aby pasowała do nowych akordów, co otwiera niemal nieograniczone możliwości wyboru harmonicznego.
Dodatkowe techniki „ujazzowiania” utworu:
Oprócz samej reharmonizacji, „ujazzowienie” utworu może obejmować również:
Granie akordów septymowych jako podstawowej jednostki harmonicznej.
Rozszerzanie akordów o nony (9th), undecymy (11th) i tercdecymy (13th).
Alterowanie akordów.
Dodawanie akordów przejściowych.
Wybieranie odpowiednich jazzowych budów akordów (voicingów).
Ozdabianie melodii poprzez proste improwizacje i ozdobniki.
Stosowanie substytucji trytonowej.
Wykorzystywanie shell chords (uproszczonych akordów zawierających tylko tonikę, tercję i septymę).