Skala zwiększona to symetryczna, heksatoniczna (6-dźwiękowa) struktura muzyczna, wykorzystywana w jazzie, muzyce współczesnej oraz klasycznej. Cechuje ją abstrakcyjne, niestabilne brzmienie i wyjątkowa użyteczność w kontekście zaawansowanej harmonii, improwizacji i substytutów akordowych.
Kluczowe cechy
- Typ: skala symetryczna, heksatoniczna
- Budowa: naprzemiennie mała tercja (3 półtony) i półton (1 półton)
- Interwałowa formuła:
1 – ♯2 – 3 – 5 – ♭6 – 7 - Inne nazwy:
- Skala z małą tercją i półtonem
- Symmetric Augmented Scale
- Augmented Hexatonic
Skala zwiększona od C
- Dźwięki:
C – D♯ – E – G – A♭ – B - Interwały:
C (1), D♯ (♯2), E (3), G (5), A♭ (♭6), B (7)
Transpozycje i symetria
Ze względu na powtarzalność co małą tercję, istnieją tylko 4 unikalne transpozycje skali zwiększonej:
| Skala zwiększona | Tożsame transpozycje |
|---|---|
| C | E, A♭ |
| D♭ | F, A |
| D | F♯, B♭ |
| E♭ | G, B |
Konstrukcja skali
1. Dwa trójdźwięki zwiększone nałożone na siebie:
| Trójdźwięk | Dźwięki |
|---|---|
| C+ | C – E – G♯ |
| E♭+ | E♭ – G – B |
C zwiększona = C+ + E♭+
2. Trzy trójdźwięki durowe zawarte w skali:
| Trójdźwięk | Dźwięki |
|---|---|
| C | C – E – G |
| E | E – G♯ – B |
| A♭ | A♭ – C – E♭ |
Tryby skali zwiększonej
Skalę można rozpocząć od innego stopnia i uzyskać tryb, podobnie jak w przypadku skali zmniejszonej.
- Skala C (mała tercja + półton) = Skala E♭ (półton + mała tercja)
Zastosowania harmoniczne
Użycie nad akordami zawierającymi tylko dźwięki ze skali zwiększonej C
| Akord | Dźwięki | Uwaga |
|---|---|---|
| CMaj7♯5 | C – E – G♯ – B | Skala idealnie pasuje |
| C+ | C – E – G♯ | Trójdźwięk bazowy |
| Cmaj7 | C – E – G – B | Możliwe kolizje z G♯ |
| D7♯11 | D – F♯ – A – C – G♯ | Zawiera G♯ z C+ |
| Dm9♭5 | D – F – A♭ – C – E♭ | Częściowa zgodność |
| FmMaj7 | F – A♭ – C – E | Pasuje strukturalnie |
| B♭m9♭5 | B♭ – D♭ – F♭ – A♭ – C | Kontekst modalny możliwy |
Użycie nad akordami zawierającymi trójdźwięk zwiększony C+ (C – E – G♯)
Zastosowanie w jazzie
| Kontekst | Zastosowanie |
|---|---|
| CMaj7#5, C+, Cmaj7 | Koloryzacja, prowadzenie chromatyczne |
| C7alt, C7#5, C7#11 | Symetryczne napięcie, substytuty |
| Zmiana tonacji | Modulacja przez tryton lub małą tercję |
| Improwizacja modalna | Przestrzeń „poza tonalna” (outside playing) |
| Nowoczesne harmonie | Skala jako łącznik akordów maj i dom. |
Dźwięki avoid (unikane)
Ze względu na brak kwart, skala zawiera potencjalne kolizje dźwiękowe:
- E♭ nad CMaj7♯5 może kolidować z E
- B nad C7♯5 może brzmieć zbyt ostro
- Zalecenie: stosuj skalę intencjonalnie, z pełną świadomością kontekstu harmonicznego
Skala C zwiększona a C7alt
Można użyć obu wariantów skali zwiększonej nad akordami alterowanymi:
| Akord | Sugerowana skala zwiększona |
|---|---|
| C7♯5 | C z małą tercją i półtonem |
| C7alt | C z półtonem i małą tercją |
| Cmaj7♯5 | Oba warianty możliwe |
- Skala zwiększona to połączenie trzech trójdźwięków zwiększonych:
→ C+ (C–E–G♯), E+ (E–G♯–B♯), A♭+ (A♭–C–E) - Jest skrajnym przykładem niestabilności tonalnej, przez co świetnie nadaje się do atonalnych lub nielinearnych rozwiązań harmonicznych
Używana przez takich twórców jak:
- Olivier Messiaen
- Alexander Scriabin
W muzyce jazzowej skala zwiększona (augmented scale) była wykorzystywana przez wielu zaawansowanych improwizatorów i kompozytorów, zwłaszcza tych, którzy eksperymentowali z harmonią symetryczną, akordami alterowanymi i strukturami poza-tonalnymi. Oto wybrani artyści i ich podejścia:
John Coltrane
- Używał skal symetrycznych (w tym zwiększonej) w okresie „sheets of sound” i podczas eksploracji modalnej oraz quasi-tonalnej improwizacji.
- Utwory takie jak „Giant Steps” zawierają strukturę harmoniczną opartą na trójdźwiękach zwiększonych.
- W późniejszej twórczości (np. „Interstellar Space”) wykorzystywał rozszerzone palety skalowe, w tym augmented.
- W kompozycji „One Down, One Up” cała melodia, a także jego solo, oparte są właśnie na skali zwiększonej (w tym przypadku wariancie odwrotnym) nad dominującymi akordami Bb7♯5 oraz Ab7♯5
Jego improwizacje charakteryzowały się znanym „sheets of sound” – szybkim, gęstym granie arpeggiów i wzorów skalowych, w których pojawiała się również skala zwiększona
Skala symetryczna, w tym zwiększona, była stosowana także w kontekście jego eksperymentów harmonicznych i poszukiwań poza tonalnych
Michael Brecker
- Saksofonista znany z użycia zaawansowanych skal symetrycznych w solówkach.
- Skala zwiększona pojawia się u niego często w kontekście akordów dominujących alterowanych i maj7#5.
- Brecker stosował skalę zwiększoną jako sposób na połączenie różnych centrów tonalnych.
Joe Henderson
- Eksperymentował z skalami symetrycznymi w latach 70. i 80., często nad modalnymi lub niestandardowymi akordami.
- Jego gra cechowała się „zawieszonym” poczuciem tonalności — skala zwiększona idealnie to wspierała.
Herbie Hancock
- W utworach takich jak „Actual Proof” czy „Maiden Voyage” można doszukać się zastosowania struktur symetrycznych, w tym skali zwiększonej, szczególnie w improwizacjach.
- Skala zwiększona służyła do koloryzowania akordów maj7#5 lub dominantowych z #11.
Wayne Shorter
- Znany z eksploracji nietypowych struktur skalowych.
- W utworach takich jak „Nefertiti” czy „Footprints” skala zwiększona mogła służyć do konstruowania napięć harmonicznych i melodycznych.
Woody Shaw
- Trębacz, który w latach 70. często sięgał po skale symetryczne (m.in. zwiększoną i zmniejszoną) jako podstawę dla nieregularnych fraz improwizacyjnych.
- Skala zwiększona służyła mu jako kontrapunkt do prostych akordów.
Oliver Nelson
- Znany jest przykład użycia skali zwiększonej w jego solówce do utworu „Stolen Moments”, gdzie tego typu materiał stał się słynnym kolorytem harmonicznym
David Liebman
- Uczeń Coltrane’a, intensywnie analizował i dokumentował skalę zwiększoną w kontekście nowoczesnej improwizacji.
- Często używał jej jako narzędzia do tworzenia napięcia i przejść tonalnych.
Podsumowanie
| Artysta | Zastosowanie skali zwiększonej |
|---|---|
| John Coltrane | One Down, One Up – celowe użycie skali zwiększonej nad alt-dominantami, intensywne „sheets of sound” |
| Michael Brecker | Improwizacje z sekwencyjnymi wzorami opartymi na augmented scale |
| Oliver Nelson | Słynna solówka w Stolen Moments zawiera techniki z augmented scale |
W teorii i edukacji jazzowej
Skala zwiększona została opisana i propagowana przez teoretyków jazzowych:
- Jerry Coker, Mark Levine, David Liebman, Bergonzi – w swoich książkach analizują skalę zwiększoną jako narzędzie do:
- Alterowania akordów
- Tworzenia symetrycznych ciągów harmonicznych
- Zastosowań modalnych i poza-modalnych