Spis treści

Skale akordowe a modalne zapożyczenie (MI – Modal Interchange)

1. Zasada budowania skal dla akordów MI

Skale dla akordów pochodzących z modalnego zapożyczenia należy budować na podstawie modalnego źródła, czyli trybu, z którego dany akord został zapożyczony.

2. Różnica między skalami MI a skalami dominant wtórnych

Dominanty wtórne (secondary dominants) opierają się na tonacji durowej i ich skale często można budować bezpośrednio z tonacji macierzystej.
Modalne zapożyczenie (MI) wymaga sięgnięcia do równoległych trybów (modalnych) — próba tworzenia skal MI wyłącznie z tonacji durowej zwykle daje nieużyteczne, niemelodyjne efekty, np. dziwne interwały i avoid notes.

3. Przykład: Akord IVm7 w C-dur (Fm7)

Fm7 pochodzi z trybu eolskiego (naturalnego molowego) F.
Próba utworzenia skali MI z tonacji C-dur zawierałaby np. nieprzyjemną zwiększoną sekundę, która utrudnia swobodne prowadzenie melodii i dobór akordów.
Dlatego zamiast „przymuszać” tonację C-dur, wracamy do modalnego źródła: F eolskiego.
Jednak w praktyce jazzowej lepsza jest skala F dorycka, która:
- Nie zawiera avoid notes,
- Nie ma niekomfortowych interwałów,
- Ma płynny, naturalny charakter brzmienia.

Fm7 to modalne zapożyczenie z trybu eolskiego (tonacja równoległa molowa, C-moll).
Nadaje progresji chwilowy „mroczny” kolor, zanim wróci do jasnego Cmaj7.

4. Ogólna zasada:

Dla każdego akordu MI wybieramy skalę modalną odpowiadającą trybowi, z którego pochodzi ten akord.
To podejście gwarantuje muzyczność i spójność brzmienia.

5. Przypadki specjalne: Akordy durowe z septymą wielką (Maj7) w MI

Istnieje grupa akordów MI o charakterze durowym, np.:

♭VIImaj7
♭IIImaj7
♭VImaj7
♭IImaj7

Te akordy często występują w sekwencjach o stałej jakości (constant structure), gdzie wszystkie akordy mają brzmienie Maj7.
W takich sytuacjach stosujemy skalę lidyjską (Lydian scale) dla każdego akordu, niezależnie czy występuje pojedynczo, czy w progresji.

Skala lidyjska zawiera podwyższoną kwartę (#11), która jest diatoniczna względem tonacji durowej.
Zapewnia jasne, „kolorowe” brzmienie, idealne dla harmonii jazzowej.
Lidyjska tonika (Maj7 z #11) jest często stosowana na zakończenie utworów jazzowych i nadaje charakterystyczne, przestrzenne brzmienie.

Przykład 2: Łańcuch zapożyczeń modalnych

Akord	Skala modalna	Opis
Fm7	F dorycka	Modalne zapożyczenie – subdominanta molowa
Abmaj7	Ab lidyjska	♭VImaj7 z modalnym kolorem lidyjskim
Bb7	Bb miksolidyjska	♭VII7, łącznik basowy między ♭VI i V7
Cmaj7	C dur	Tonika, akord durowy

6. Przykład progresji z ♭IImaj7 (Phrygian)

Akord ♭IImaj7 pochodzi z trybu frygijskiego i ma ciemny, tajemniczy charakter.
Mimo to, ukrywa w sobie ruch harmoniczny podobny do klasycznej progresji II–V–I (w głosie basowym).
To ciekawe połączenie klasyki i modalności w jazzowej harmonii.

Podsumowanie ważnych aspektów modalnego zapożyczenia

Chwilowy, molowy charakter w tonacji durowej
Modalne zapożyczenie dodaje kontrast i emocjonalną głębię.
Zastosowania:
- Zmiana nastroju (np. z radosnego na poważny),
- Harmonizacja chromatycznych melodii,
- Podkreślanie lub subwersja tekstu,
- Urozmaicenie diatonicznych fragmentów,
- Ozdabianie linii basu,
- Tworzenie alternatywnych kadencji.
Najczęściej stosowane akordy MI to subdominanty molowe:
II-7b5, IV-, IV-7, IV-6, ♭VI, ♭VIMaj7.
Akordy ♭VII, ♭VII6 lub ♭VII7 służą jako łączniki między ♭VI a I, dla płynności ruchu basu.
Umiar jest kluczem:
1-2 akordy MI w progresji dają najlepszy efekt bez utraty charakteru tonacji durowej.
Durowe akordy MI mogą pojawić się w molu, ale tam jest już bogactwo modalne, więc należy ostrożnie je dobierać.

Kilka wskazówek do improwizacji:

Nad Fm7 graj F-dorycką skalę, by podkreślić molowy charakter bez avoid notes.
Nad Abmaj7 używaj skali Ab lidyjskiej, by nadać jasny, „powietrzny” kolor.
Nad Bb7 stosuj Bb miksolidyjską dla silnego napięcia dominantowego prowadzącego do G7.

Skale modalne dla modalnego wypożyczenia

Te tabele są bardzo przydatne przy improwizacji modalnej, analizie jazzowej, czy komponowaniu z użyciem modalnych zapożyczeń. Skale melodic minor i harmonic minor mają wyjątkowo „kolorowe” funkcje harmoniczne – np. dominanta z ♭9, lub maj7♯5 jako III stopień.

Skala	Stopień 1	2	3	4	5	6	7
Jońska (Ionian)	IΔ7 (IMaj7)	IIm7	IIIm7	IVΔ7	V7	VIm7	VIIø7 (VII m7♭5)
Dorycka (Dorian)	Im7	IIm7	♭IIIΔ7	IV7	Vm7	VIø7	♭VIIΔ7
Frygijska (Phrygian)	Im7	♭IIΔ7	♭III7	IVm7	Vm7	♭VIΔ7	♭VII m7
Lidyjska (Lydian)	IΔ7	II7	IIIm7	♯IVm7♭5	VΔ7	VIm7	VIIø7
Miksolidyjska (Mixolydian)	I7	IIm7	IIIm7♭5	IVΔ7	Vm7	VIm7	♭VIIΔ7
Eolska (Aeolian)	Im7	IIm7♭5	♭IIIΔ7	IVm7	Vm7	♭VIΔ7	♭VII7
Lokrycka (Locrian)	Im7♭5	♭IIΔ7	♭III7	IVm7	♭VΔ7	♭VI7	♭VII m7

Skale pozadiatoniczne:

Skala	Stopień 1	2	3	4	5	6	7
Molowa melodyczna	ImΔ7	IIm7	IIIΔ7♯5	IV7	V7	VIm7♭5	VIIø7
Molowa harmoniczna	ImΔ7	IIm7♭5	IIIΔ7♯5	IVm7	V7	♭VIΔ7	VII°7

Skala (od C)	I	II	III	IV	V	VI	VII
C Ionian (C-dur)	Cmaj7	Dm7	Em7	Fmaj7	G7	Am7	Bm7♭5
C Dorian (B♭-dur)	Cm7	Dm7	E♭maj7	F7	Gm7	Am7♭5	B♭maj7
C Phrygian (A♭-dur)	Cm7	D♭maj7	E♭7	Fm7	Gm7♭5	A♭maj7	B♭m7
C Lydian (G-dur)	Cmaj7	D7	Em7	F♯m7♭5	Gmaj7	Am7	Bm7
C Mixolydian (F-dur)	C7	Dm7	Em7♭5	Fmaj7	Gm7	Am7	B♭maj7
C Aeolian (E♭-dur)	Cm7	Dm7♭5	E♭maj7	Fm7	Gm7	A♭maj7	B♭7
C Locrian (D♭-dur)	Cm7♭5	D♭maj7	E♭m7	Fm7	G♭maj7	A♭7	B♭m7
C Melodic Minor	CmMaj7	Dm7	E♭maj7♯5	F7	G7	Am7♭5	Bm7♭5
C Harmonic Minor	CmMaj7	Dm7♭5	E♭maj7♯5	Fm7	G7♭9	A♭maj7	B°7

Objaśnienia skrótów:

Δ7 = Maj7 (durowy septymowy)
m7 = molowy septymowy
7 = dominanta (durowy z septymą małą)
ø7 = półzmniejszony (m7♭5)
°7 = zmniejszony septymowy
♭ / ♯ = obniżony/podwyższony stopień
♯5/♭5/♯11 itd. = modyfikacje składników akordu
maj7 / Maj7 – akord durowy septymowy (Δ7)
m7 – molowy septymowy
7 – dominanta
♭5 / ♯5 – zmodyfikowana kwinta (zmniejszona/podwyższona)
♭9 – dodana mała nona (dominanta z napięciem)
°7 – akord zmniejszony septymowy (diminished)