Substytuty trytonowe to akordy dominantowe, które zastępują oryginalny akord dominantowy (V7) w progresji harmonicznej przez inny akord dominantowy oddalony o tryton, czyli o 3 całe tony (6 półtonów).
Przykład:
- Oryginalny akord: G7
- Substytut trytonowy: D♭7 (bo G i D♭ są oddalone o tryton)
Akordy V7 i ich substytuty trytonowe mają takie same najważniejsze dźwięki prowadzące — tercję i septymę — lecz ułożone w lustrzanym układzie.
Porównanie dźwięków:
| Akord | Dźwięki |
|---|---|
| G7 | G – B – D – F |
| D♭7 | D♭ – F – A♭ – C♭ (czyli enharmonicznie B) |
- Tercja G7 (B) jest też septymą w D♭7 (C♭ = B)
- Septyma G7 (F) jest tercją w D♭7 (F)
Oba akordy zawierają te same dźwięki prowadzące, które kierują się do toniki C:
- B (tercja) prowadzi w górę do C (tonika)
- F (septima) prowadzi w dół do E (tercja Cmaj7)
Przykład progresji z zastępstwem trytonicznym
Oryginalna progresja:
|| Dm7 | G7 | Cmaj7 ||
Z zastępstwem trytonicznym:
|| Dm7 | D♭7 | Cmaj7 ||
Każdy akord V7 może być zastąpiony przez inny akord dominantowy oddalony o tryton w górę lub w dół.
Cechy substytutu trytonowego
| Cecha | Wyjaśnienie |
|---|---|
| Odległość | Tryton (3 całe tony / 6 półtonów) |
| Ten sam trzon napięcia | Wspólne dźwięki prowadzące (tercja i septymą) |
| Chromatyczne zejście basu | Płynny, charakterystyczny „jazzowy” ruch basu |
| Często zawiera ♭5/♯11 | Dodaje charakterystycznego napięcia |
| Brzmienie | Zaskakujące, ale funkcjonalne |
Typowe zastosowania w jazzie
- Zamiast standardowego V7 w progresji II–V–I:|| Dm7 – G7 – Cmaj7 ||
→
|| Dm7 – D♭7 – Cmaj7 || - W łańcuchach dominantowych:np. zamiast C7 → F, gra się G♭7 → F
- W reharmonizacji standardów jazzowych
Typowe pary substytucji trytonowych
| Oryginalny V7 | Substytut trytonowy |
|---|---|
| G7 | D♭7 |
| C7 | G♭7 |
| F7 | B7 |
| D7 | A♭7 |
| A7 | E♭7 |
Diagram funkcjonalny
G7 → Cmaj7
↓
D♭7 → Cmaj7 (substytut trytonowy)
Skale do improwizacji
Nad G7
- G Mixolydian (z C jako avoid note): G A B C D E F
- Skala whole tone (całotonowa): G A B D♭ E♭ F
- A♭ minor melodyczny (skala Altered): A♭ B♭ C♭ D♭ E♭ F G
Nad D♭7 (substytut trytonowy)
- D♭ Mixolydian: D♭ E♭ F G♭ A♭ B♭ C♭
- Skala whole tone (ta sama co nad G7): G A B D♭ E♭ F
- D molowy melodyczny (skala Altered): D E F G A B C#
Progresja II-V-I w C z odpowiednimi skalami
| Takty | Akord | Skala do improwizacji |
|---|---|---|
| 1 | Dm7 | D Dorian |
| 2 | G7 | G Mixolydian (bez C) lub whole tone |
| 3 | Cmaj7 | C Ionian |
lub z zastępstwem trytonicznym:
| Takty | Akord | Skala do improwizacji |
|---|---|---|
| 1 | Dm7 | D Dorian |
| 2 | D♭7 (substytut) | D♭ Mixolydian lub whole tone |
| 3 | Cmaj7 | C Ionian |
- Substytut trytonowy wprowadza chromatyczne zejście basu, np. D – D♭ – C
- Akord V7b5 jest swoim własnym substytutem trytonowym:
G7♭5 = G B D♭ F = D♭7♭5 = D♭ F G B
- Voicingi dominantowe bez prymy (np. tylko tercja i septymą) bardzo dobrze ilustrują podobieństwo tych akordów.
Reharmonizacja z substytutami trytonowymi
Reharmonizacja polega na zamianie oryginalnych akordów w progresji harmonicznej na inne, by wzbogacić brzmienie i dodać harmoniczne napięcie. W jazzie substytuty trytonowe są jednym z najpopularniejszych narzędzi reharmonizacyjnych. Zamiast grać standardową progresję II – V – I, można zamienić akordy dominantowe V7 na ich substytuty trytonowe, co tworzy ciekawsze, bardziej „chromatyczne” brzmienie i płynniejsze zejścia basowe.
Przykłady reharmonizacji
1. Prosta reharmonizacja II – V – I:
Oryginalna progresja:
|| Dm7 | G7 | Cmaj7 ||
Reharmonizacja:
|| Dm7 | D♭7 | Cmaj7 ||
W tym przypadku G7 zostało zastąpione przez D♭7, co wprowadza chromatyczne zejście basu: D (Dm7) → D♭ (substytut) → C (tonika).
2. Łańcuch dominantowy (dominant chain)
Można tworzyć łańcuchy akordów dominantowych, gdzie kolejne akordy są oddalone o tryton lub półton, tworząc napięcie przed rozwiązaniem do toniki.
Przykład:
|| A7 | D♭7 | Cmaj7 ||
Tu A7 jest akordem dominantowym V7 w tonacji D, D♭7 jest substytutem trytonowym dla G7, a następnie następuje rozwiązanie do Cmaj7. Taki łańcuch tworzy bardziej złożoną kolorystykę harmoniczną i „chromatyczny” ruch.
3. G♭7 | Cmaj7
|| G♭7 | Cmaj7 ||
Zamiast:
|| G7 | Cmaj7 ||
G♭7 → Cmaj7 można zinterpretować jako:
-
Substytucję trytoniczną dla G7 → Cmaj7, czyli V7 → I w wersji z trytonem:
-
G7 (B – F) → Cmaj7
-
G♭7 (B – F) → Cmaj7
-
-
Lub jako chromatyczne zejście dominantowe
G♭7 → Cmaj7 może być użyte dla efektu chromatycznego napięcia tuż przed toniką.
Podsumowanie reharmonizacji z substytutami trytonowymi
| Cel reharmonizacji | Efekt |
|---|---|
| Zastąpienie V7 przez substytut | Chromatyczne zejścia basu, nowe napięcia i kolorystyka harmoniczna |
| Tworzenie łańcuchów dominantowych | Większe napięcie i płynność między akordami |
| Backdoor resolution | Alternatywne rozwiązanie V7 → I z „zaskakującym” efektem |
| Reharmonizacja standardów | Wzbogacenie brzmienia i większa elastyczność improwizacji |