Zboczenie modulacyjne

Opublikowano przez

Analizując kontekst harmoniczny utworu jazzowego, dobrze jest mieć świadomość funkcji akordu w odniesieniu do tradycyjnej nauki harmonii. Jednym ze zjawisk opisywanych przez harmonię jest zboczenie modulacyjne.

Zboczenie modulacyjne to nagłe lub stopniowe przejście do innej tonacji niż ta, w której utwór pierwotnie się znajduje. Może być trwałe (modulacja) lub chwilowe (tonicznienie innej tonacji).

O ile zboczenie modulacyjne w muzyce europejskiej jest chwilowym przejściem do innej, często nieodległej tonacji i odbywa się poprzez wtrącenie Dominanty, w muzyce jazzowej może być bardziej odległe, a użycie czterodźwięków wnosi wiele swobody w łączeniu akordów (czasami także w prowadzeniu głosów). Zboczenia modulacyjne uzyskuje się za pomocą wtrąceń akordów, zwykle jakiejś formy Dominanty, rzadziej Subdominanty. Mogą to być wtrącenia pojedyncze lub wielokrotne. Akordy wtrącone zwykło umieszczać się w nawiasach.
1. Wtrącenia pojedyncze:
a) wtrącenie pojedyncze do przodu,

b) wtrącenie pojedyncze wsteczne.

2. Wtrącenia wielokrotne:
a) akordy wtrącone łącznie,

b) łańcuch dominant wtrąconych.

3. Elipsa (wyrzutnia). Występuje wtedy, kiedy funkcja do której odnosi się akord nie występuje w rzeczywistości, ani przed, ani po wtrąceniu. Taki nieistniejący akord zapisujemy w nawiasie kwadratowym, a pod nią akord na który de facto rozwiązuje się Dominanta wtrącona w rozwiązaniu zwodniczym (tu Subdominanta).

Uwaga!
Dominanta wtrącona powinna być budowana odpowiednio do trybu akordu, do którego jest wtrącana. Dla przykładu, nona dominanty wtrąconej do akordu mollowego powinna być mała, do akordu durowego – wielka.

W muzyce jazzowej zboczenia modulacyjne są częstym środkiem wyrazu – służą zwiększeniu napięcia harmonicznego, tworzeniu kontrastu, zaskoczenia lub pogłębieniu ekspresji.

Przykłady:

  • Akordy Coltranowskie (Coltrane changes) – np. w „Giant Steps” – bardzo szybkie i zaskakujące modulacje między odległymi tonacjami (co tercję wielką).

  • Krótkotrwałe modulacje (Momentary tonicizations) – krótkotrwała zmiana tonacji, np. przez zastosowanie Dominanty do akordu prowadzącego do innej tonacji

  • Tradycyjne modulacje – jazzowe standardy często zawierają klasyczne modulacje, np. z tonacji durowej do dominanty lub do równoległej molowej.

3. Techniki modulacyjne w jazzie:

  • Dominanty wtrącone (Secondary dominants) – np. D7 – G7 – C (gdzie D7 jest dominantą G7, a G7 dominantą C).

  • Substytuty trytonowe (Tritone substitution) – zamiana akordu dominantowego na jego trytonowy odpowiednik, co często prowadzi do modulacyjnych efektów.

  • Modulacja chromatyczna (Chromatic modulation) – zmiana tonacji poprzez chromatyczne przesunięcia akordów.

  • Modulacja do tonacji równoległej (Parallel key modulation) – zmiana z durowej do molowej (np. C-dur → C-moll) lub odwrotnie.