Skale symetryczne to skale muzyczne, których struktura interwałowa opiera się na regularnym, powtarzalnym wzorze — tak, że można je podzielić na równe części oktawy. Innymi słowy, są to skale zbudowane z powtarzających się sekwencji interwałów (np. naprzemiennie półton – cały ton, same całe tony itp.).
1. Cechy charakterystyczne skal symetrycznych
| Cecha | Opis |
|---|---|
| Powtarzalność | Interwały w skali układają się w regularny wzór (np. ½–1–½–1…) |
| Symetria | Skala wygląda „tak samo” niezależnie od punktu startowego |
| Ograniczona liczba transpozycji | Skale powtarzają się cyklicznie, jest tylko kilka unikalnych wersji |
| Użycie w muzyce XX w. i jazzie | Umożliwiają modulacje, napięcia chromatyczne, kolorystykę |
2. Główne skale symetryczne
| Nazwa skali | Alias / Inne nazwy | Dźwięki (od C) | Formuła interwałowa | Wzór interwałów | Liczba dźwięków | Transp. | Zastosowanie typowe |
| Całotonowa | Whole Tone, Sześciostopniowa | C, D, E, F♯, G♯, A♯ | 1 – 2 – 3 – ♯4 – ♯5 – ♭7 | 1 – 1 – 1 – 1 – 1 – 1 | 6 | 2 | V7♯5, impresjonizm, efekt „nieważkości” |
| Oktatoniczna (Half-Whole) | Half-Whole Diminished | C, C♯, D♯, E, F♯, G, A, A♯ | 1 – ♭2 – ♭3 – 3 – ♯4 – 5 – 6 – ♭7 | ½ – 1 – ½ – 1… | 8 | 3 | V7alt, jazz, C7♭9♯9♯11 |
| Oktatoniczna (Whole-Half) | Whole-Half Diminished | C, D, D♯, F, F♯, A♯, A, B | 1 – 2 – ♭3 – 4 – ♭5 – ♯6 – 6 – 7 | 1 – ½ – 1 – ½… | 8 | 3 | dim7 (np. C°7), horror, muzyka filmowa |
| Zwiększona | Augmented | C, D♯, E, G, G♯, B | 1 – ♭3 – 3 – 5 – ♯5 – 7 | 1½ – ½ – 1½ – ½ | 6 | 4 | Akordy + (C+), fusion, charakter „obcy” |
3. Struktury symetryczne – porównanie
| Cecha | Całotonowa | Half-Whole | Whole-Half | Zwiększona |
| Symetria interwałowa | ✅ | ✅ | ✅ | ✅ |
| Unikalne transpozycje | 2 | 3 | 3 | 4 |
| Skala oktatoniczna | ❌ | ✅ | ✅ | ❌ |
| Skala sześciodźwiękowa | ✅ | ❌ | ❌ | ✅ |
| Zastos. do akordów V7 | ✅ | ✅ | ❌ | ⚠ (rzadziej) |
| Zastos. do akordów dim7 | ❌ | ⚠ | ✅ | ❌ |
4. Kontekst historyczny i stylistyczny
| Skala | Pochodzenie / Historia |
| Całotonowa | Impresjonizm (Debussy, Ravel); brak napięcia tonalnego, mglista, senna atmosfera |
| Half-Whole | Jazz XX wieku (Coltrane, Parker), pianistyka, alterowane dominanty |
| Whole-Half | Klasyka (Skriabin), horror, muzyka filmowa |
| Zwiększona | Rzadsza; awangarda, fusion, skala o charakterze obłędnym, dwuznacznym |
5. Ograniczona liczba transpozycji
Skale symetryczne powtarzają się cyklicznie w ramach 12-stopniowej skali chromatycznej.
| Skala | Unikalne transpozycje z 12 możliwych |
| Całotonowa | 2 |
| Half-Whole | 3 |
| Whole-Half | 3 |
| Zwiększona | 4 |
6. Przykłady akordów wynikających ze skal symetrycznych
| Skala | Przykładowy akord | Dźwięki akordu | Typowe oznaczenie |
| Całotonowa | C7♯5♭9 | C – E – G♯ – B♭ | C7♯5♭9 |
| Half-Whole | C13♭9♯9♯11 | C – E – G – B♭ – D♭ – D♯ – F♯ – A | C13alt |
| Whole-Half | Cdim7 | C – E♭ – G♭ – A | C°7 |
| Zwiększona | C+ | C – E – G♯ | C+ |
7. Dlaczego skale symetryczne są przydatne?
Nie mają centrum tonalnego, co pozwala na:
- budowanie napięcia i niestabilności
- modulacje enharmoniczne
- chromatyczne i ekspresyjne przebiegi
W jazzie umożliwiają:
- grę „outside”
- tworzenie alterowanych dominant (np. V7alt)
- łączenie kilku akordów w jednej strukturze
W klasyce i filmie:
- budowanie nierealnych, kolorystycznych przestrzeni
- efekty iluzoryczne, niepokojące, „rozmyte”
8. Porównanie ze skalami diatonicznymi
| Cecha | Skale diatoniczne (np. jońska) | Skale symetryczne |
| Zmienność interwałów | Tak (np. 1 – 1 – ½ – 1…) | Nie (wzór regularny) |
| Liczba transpozycji | 12 (dla każdego tonu) | Ograniczona (2–4) |
| Centrum tonalne | Tak (tonika) | Czasem brak |
| Harmonia funkcjonalna | Tak | Rzadziej / brak |
| Przykład | C-dur (C – D – E – F…) | C diminished, C whole-tone |