Napięcia (Tensions) i rozszerzenia (Extensions) w harmonii jazzowej

1. Definicje podstawowe

Extension (rozszerzenie) – dodatkowe składniki akordu powyżej septymy, wzbogacające barwę i nadające mu głębię (9, 11, 13). Nie wymagają rozwiązania.
Tension (napięcie) – dźwięk wprowadzający dysonans i poczucie naprężenia. Często chromatyczny, zwykle wymaga rozwiązania.
Alteration (alteracja) – podwyższenie lub obniżenie jednego z extensions (np. ♭9, ♯9, ♯11, ♭13), co zwiększa napięcie i kolorystyczną ekspresję.

2. Budowa akordu w jazzie

Trójdźwięk – szkielet konstrukcyjny.
Septymy i seksty – nadają pełnię i kierunek.
Extensions i alteracje – kolory, kontrasty, napięcia, światłocień.

Każdy dźwięk ma określoną funkcję i powinien być stosowany świadomie.

3. Extensions

3.1 Typowe rozszerzenia

9: 9, ♭9, ♯9
11: 11, ♯11
13: 13, ♭13

3.2 Rodzaje

Diatoniczne – mieszczą się w skali, wzmacniają funkcję akordu.
Chromatyczne – obce dla skali, zmieniają kolor i funkcję.

3.3 Przykłady akordów

Cmaj7 = C–E–G–B
Cmaj9 = C–E–G–B–D
Cmaj11 = C–E–G–B–D–F
Cmaj13 = C–E–G–B–D–F–A
Cmaj9♯11 = C–E–G–B–D–F♯

4. Tensions

Tworzą dysonans względem akordu.
Stanowią charakterystyczny element języka jazzowego.
Typowe: 9, 11, 13, ♭9, ♯9, ♯11, ♭13.

4.1 Available tensions i avoid notes

Available tensions – można stosować w voicingu i improwizacji.
Avoid notes – tworzą niepożądane napięcie w pionowym brzmieniu (np. 11 w Cmaj7).

Przykład dla Cmaj7

Chord tones: C–E–G–B
Available: D (9), A (13)
Avoid: F (11)

5. Alteracje

Polegają na modyfikacji standardowych tensions.
Typowe: ♭9, ♯9, ♯11, ♭13, ♭5, ♯5.

Przykład: G7alt

Dźwięki: G–B–D–F–A♭–B♭–C♯–E♭
Zawiera: ♭9, ♯9, ♯11, ♭13 → maksymalne napięcie, rozwiązujące się w tonikę (np. Cmaj7).

6. Extensions i alteracje w typach akordów

Typ akordu	Typowe extensions / alteracje
Maj7	9, 13, ♯11, czasem ♭5, ♯5
m7	9, 11, 13, czasem ♭13
Dominant 7	♭9, ♯9, ♯11, ♭13, ♭5, ♯5
7sus	9, ♭9, ♯9, 11, ♭13, 13

7. Upper Structures

Technika nakładania akordów (trójdźwięku/czterodźwięku) na bazę 1–3–7.
Umożliwia kontrolę kolorystyki i precyzyjne umiejscowienie tensions.

Przykład

Dm/C → trójdźwięk d-moll nad basem C (daje 9 i 11 nad Cmaj7).

8. Zastosowania praktyczne

Improwizacja – budowanie języka melodycznego na bazie chord-scale i dostępnych tensions.
Reharmonizacja – świadome modyfikowanie akordów (np. dodanie ♯11 do akordu tonicznego).
Voicing – pomijanie (omit) lub dodawanie (add) dźwięków dla klarowności brzmienia.

9. Przykłady notacji

Add: Dadd9 = D–F♯–A–E (bez septymy).
Omit: Cmaj7(no5) = C–E–B.
Alt: C7alt = C–E–G–B♭ + (♭9, ♯9, ♯11, ♭13).

10. Podsumowanie

Extension – naturalne, wzbogacające akord, nie wymagają rozwiązania.
Tension – dźwięki dysonansowe, często wymagające rozwiązania.
Alteracja – chromatyczna zmiana extension, silne napięcie.
Jazz – wykorzystuje napięcia jako integralny element brzmienia, a nie wyłącznie „dysonanse”.

Chord tones (dźwięki akordowe)
Available tensions (dostępne napięcia, polecane do voicingu i improwizacji)
Avoid notes (nuty unikane w pionowym brzmieniu)
Alteracje (najczęściej stosowane w praktyce jazzowej)

Tabela: Extensions, Tensions i Alteracje w jazzie

Typ akordu	Chord tones	Available tensions	Avoid notes	Typowe alteracje
Cmaj7	C – E – G – B	9 (D), 13 (A), ♯11 (F♯)	11 (F)	♯11 (z lydian scale)
Cm7	C – E♭ – G – B♭	9 (D), 11 (F), 13 (A)	brak stałych (czasem 6 jako modalne napięcie)	♭13 (z aeolian scale)
Cø7 (m7♭5)	C – E♭ – G♭ – B♭	11 (F), ♭13 (A♭)	9 (D) bywa unikana (zależnie od kontekstu)	♭9, 13 (w funkcji dominantowej)
Cm(maj7)	C – E♭ – G – B	9 (D), 11 (F), 13 (A)	brak typowych	♯11 (F♯), ♭13 (A♭)
C7	C – E – G – B♭	9 (D), 13 (A), ♯11 (F♯)	11 (F)	♭9 (D♭), ♯9 (D♯), ♭13 (A♭)
C7sus4	C – F – G – B♭	9 (D), 13 (A)	brak typowych (kwarta = składnik akordu)	♭9 (D♭), ♭13 (A♭)
C7alt	C – E – G – B♭	wszystkie alterowane: ♭9 (D♭), ♯9 (D♯), ♯11/♭5 (F♯), ♭13 (A♭)	brak naturalnych extensions (9, 11, 13)	komplet alteracji = „pełne napięcie”
Cdim7	C – E♭ – G♭ – A	9 (D), 11 (F), 13 (A♯ enh.)	brak wyraźnych avoid	chromatyczne 9/11 dla koloru
Caug7 (C7♯5)	C – E – G♯ – B♭	9 (D), 13 (A)	11 (F)	♭9, ♯9, ♯11

Wnioski praktyczne

Maj7 – koloryzuje się głównie 9 i 13, a tryb lidyjski dodaje ♯11.
m7 – naturalne napięcia to 9, 11, 13; przy funkcji subdominantowej można używać ♭13.
Dominant 7 – największa paleta alteracji; to tutaj jazz „nasyca się” napięciami (♭9, ♯9, ♯11, ♭13).
7sus – daje dużą swobodę, bo kwarta (11) jest częścią akordu.
Akordy alterowane (alt) – bazują na skali alterowanej (tryb superlokrisch), gdzie wszystkie tensions są chromatycznie zmienione.

Akordy typu add – rozszerzenia poza strukturą tercjową

Typ akordu	Chord tones	Dodane rozszerzenie (add)	Uwagi
Cadd9	C – E – G	9 (D)	brak septymy, nie jest to Cmaj9
Cmadd9	C – E♭ – G	9 (D)	charakter „modalny”, często używany w balladach i fusion
Cadd11	C – E – G	11 (F)	kwarta jako dodatek; bywa nieco „szorstka”, często stosowana w gitarze akustycznej
Cadd♯11	C – E – G	♯11 (F♯)	kolor lidyjski, spotykany w muzyce filmowej i fusion
Cadd13	C – E – G	13 (A)	akord „lekki”, używany zamiast Cmaj13, bez septymy i nony
Cmadd13	C – E♭ – G	13 (A)	tworzy barwę między moll a mol6
Gm7add13	G – B♭ – D – F	13 (E)	dodanie 13 bez nony i undecymy

Różnica między add a pełnym extension

Extension (np. Cmaj9) → powstaje z naturalnej budowy tercjowej (triada + septyma + nona).
Add (np. Cadd9) → trójdźwięk + „doklejony” dźwięk spoza szeregowego układu tercji, bez septymy.

Dlatego Cadd9 ≠ Cmaj9 – oba mają nonę D, ale w Cmaj9 zawsze jest septyma (B).

Wnioski praktyczne

Akordy add są „czystsze” i mniej gęste niż pełne extensions.
Świetnie sprawdzają się na gitarze, gdzie łatwo chwycić trójdźwięk + dodatkowy dźwięk.
W jazzie bywają stosowane w kontekście modalnym i jako warianty toniczne (szczególnie add9 i add13).
W aranżacji często spotyka się połączenia np. Cmaj7 + D w melodii, które w zapisie skrótowym bywają interpretowane jako Cadd9.

Zbiorcza tabela: Extensions, Tensions, alteracje i Add

Typ akordu	Chord tones	Available tensions	Avoid notes	Typowe alteracje / Uwagi
Cmaj7	C – E – G – B	9 (D), 13 (A), ♯11 (F♯)	11 (F)	♯11 z trybu lidyjskiego
Cm7	C – E♭ – G – B♭	9 (D), 11 (F), 13 (A)	brak stałych	♭13 (A♭) z eolskiej
Cø7 (m7♭5)	C – E♭ – G♭ – B♭	11 (F), ♭13 (A♭)	9 (D) często unikane	w funkcji dominantowej: ♭9
Cm(maj7)	C – E♭ – G – B	9 (D), 11 (F), 13 (A)	brak typowych	kolorystyka filmowa/jazz modalny
C7	C – E – G – B♭	9 (D), 13 (A), ♯11 (F♯)	11 (F)	♭9, ♯9, ♭13
C7sus4	C – F – G – B♭	9 (D), 13 (A)	brak typowych (kwarta = chord tone)	♭9, ♭13
C7alt	C – E – G – B♭	wszystkie alterowane: ♭9 (D♭), ♯9 (D♯), ♯11 (F♯), ♭13 (A♭)	brak naturalnych ext.	skala alterowana (superlokrisch)
Cdim7	C – E♭ – G♭ – A	9 (D), 11 (F), 13 (A♯ enh.)	brak	chromatyczne 9/11
Caug7 (C7♯5)	C – E – G♯ – B♭	9 (D), 13 (A)	11 (F)	♭9, ♯9, ♯11
Cadd9	C – E – G	9 (D)	brak	brak septymy → ≠ Cmaj9
Cmadd9	C – E♭ – G	9 (D)	brak	barwa modalna (np. dorycka)
Cadd11	C – E – G	11 (F)	bywa szorstkie z tercją (E–F)	często gitarowe brzmienie
Cadd♯11	C – E – G	♯11 (F♯)	brak	kolor lidyjski
Cadd13	C – E – G	13 (A)	brak	„lekki” wariant toniczny
Cmadd13	C – E♭ – G	13 (A)	brak	balans między Cm i Cm6
Gm7add13	G – B♭ – D – F	13 (E)	brak	spotykane w jazz/fusion

Wnioski z tabeli

Akordy tercjowe → fundament harmonii jazzowej, otwierają pełne spektrum extensions i alteracji.
Akordy add → uproszczone, „czystsze”, świetne w aranżacji i na gitarze; kolor dodany pojedynczym dźwiękiem, bez septymy.
Dominanty (7, alt, sus) → największa swoboda wprowadzania napięć (alterowanych i chromatycznych).
Maj7 i m7 → bardziej selektywne: mają konkretne avoid notes (np. 11 w Maj7).

Quiz: Tensions i Extensions w jazzie

1.

Który dźwięk jest avoid note w akordzie Cmaj7?
a) D (9)
b) A (13)
c) F (11)
d) G (5)

2.

Czym różni się Cadd9 od Cmaj9?
a) W Cmaj9 nie ma septymy, a w Cadd9 jest
b) W Cadd9 nie ma septymy, a w Cmaj9 jest
c) Cadd9 ma alterowaną kwintę
d) Cmaj9 zawiera tylko trójdźwięk + nonę

3.

Które z poniższych jest typowym altered tension w akordzie dominantowym?
a) 9 (D)
b) 11 (F)
c) ♯9 (D♯)
d) 13 (A)

4.

Jakie są available tensions dla Cm7 w skali doryckiej?
a) 9 (D), 11 (F), 13 (A)
b) 9 (D), 11 (F), ♭13 (A♭)
c) 9 (D), ♯11 (F♯), 13 (A)
d) 11 (F), 13 (A), ♯9 (D♯)

5.

Który akord zawiera wszystkie możliwe alteracje?
a) C7sus4
b) Cmaj9♯11
c) C7alt
d) Cadd13

6.

Jaki dźwięk dodaje się w akordzie Cmadd13?
a) nona (D)
b) seksta wielka (A)
c) undecyma (F)
d) kwinta czysta (G)

7.

Który tension jest najczęściej używany w akordzie Cmaj7 w stylu lidyjskim?
a) ♭9 (D♭)
b) 11 (F)
c) ♯11 (F♯)
d) ♭13 (A♭)

8.

W jakim akordzie kwarta (11) NIE jest avoid note, lecz składnikiem akordu?
a) Cmaj7
b) C7sus4
c) Cm7
d) Cdim7

Quiz: Tensions & Extensions w jazzie

1.

Który dźwięk jest avoid note w akordzie Cmaj7?
a) D (9)
b) A (13)
c) F (11)
d) G (5)

2.

Czym różni się Cadd9 od Cmaj9?
a) W Cmaj9 nie ma septymy, a w Cadd9 jest
b) W Cadd9 nie ma septymy, a w Cmaj9 jest
c) Cadd9 ma alterowaną kwintę
d) Cmaj9 zawiera tylko trójdźwięk + nonę

3.

Które z poniższych jest typowym altered tension w akordzie dominantowym?
a) 9 (D)
b) 11 (F)
c) ♯9 (D♯)
d) 13 (A)

4.

Jakie są available tensions dla Cm7 w skali doryckiej?
a) 9 (D), 11 (F), 13 (A)
b) 9 (D), 11 (F), ♭13 (A♭)
c) 9 (D), ♯11 (F♯), 13 (A)
d) 11 (F), 13 (A), ♯9 (D♯)

5.

Który akord zawiera wszystkie możliwe alteracje?
a) C7sus4
b) Cmaj9♯11
c) C7alt
d) Cadd13

6.

Jaki dźwięk dodaje się w akordzie Cmadd13?
a) nona (D)
b) seksta wielka (A)
c) undecyma (F)
d) kwinta czysta (G)

7.

Który tension jest najczęściej używany w akordzie Cmaj7 w stylu lidyjskim?
a) ♭9 (D♭)
b) 11 (F)
c) ♯11 (F♯)
d) ♭13 (A♭)

8.

W jakim akordzie kwarta (11) NIE jest avoid note, lecz składnikiem akordu?
a) Cmaj7
b) C7sus4
c) Cm7
d) Cdim7