Akordy kwartowe to podstawa modalnej harmonii jazzowej, wprowadzająca nowoczesne, otwarte brzmienia. Są wykorzystywane do budowania ciekawych voicingów i progresji harmonicznych, które często pomijają tercję na rzecz bardziej elastycznych i mniej funkcyjnie określonych układów. W praktyce często spotkasz je w modalnym jazzie, awangardzie i muzyce współczesnej. Akordy kwartowe to akordy zbudowane na interwale kwarty (zamiast tercjowych, jak w akordach durowych lub molowych). Oznacza to, że kolejne dźwięki akordu są oddalone od siebie o kwartę — czystą, zwiększoną lub rzadziej zmniejszoną.
- Budowanie akordów w tercjach jest obecnie uważane za przestarzałe i proste, natomiast konstrukcja w kwartach jest odbierana jako znacznie bardziej wyszukana i nowoczesna.
- Akordy kwartowe są bardzo wieloznaczne — brak w nich wyraźnego ośrodka tonalnego (czyli nuty głównej), dlatego dany układ może funkcjonować jako wiele różnych akordów.
- Akordy kwartowe mają lekko zawieszony charakter brzmienia (podobnie jak akordy zawieszone, sus).
- Ponieważ akordy kwartowe są wieloznaczne i „zawieszone”, nie mają potrzeby rozwiązywania się w żaden konkretny akord — występują jako samodzielne, niezależne jednostki harmoniczne.
- Akordy kwartowe są analizowane podobnie jak tradycyjne akordy tercjowe — rozpatruje się wszystkie składowe dźwięki i przypisuje odpowiednią nazwę akordu.
Jednakże takie podejście jest często krytykowane, ponieważ akordy kwartowe brzmią i funkcjonują inaczej niż klasyczne akordy tercjowe. Mimo to standardowa teoria muzyki nadal tego wymaga i jest powszechnie stosowana. - Standardowe układy akordów kwartowych zawierają zwykle 5 dźwięków, choć można je redukować do 3 lub 4 albo rozbudowywać do 6 nut.
- Najczęściej gra się je w środkowym rejestrze pianina, co zapewnia optymalną klarowność i balans brzmienia.
Nazewnictwo
Akordy kwartowe nie mają standardowych symboli funkcyjnych (jak np. Cmaj7). Zapisuje się je najczęściej:
- opisowo jako quartal voicing,
- z dokładnym składem dźwiękowym (np. C–F–B♭),
- lub w kontekście skali, np. „quartal voicing on D Dorian”.
Przykłady akordów kwartowych
- C–F–B♭ – dwa interwały kwarty czystej, brzmienie otwarte, współczesne
- D–G–C – klasyczny układ kwartowy, popularny w jazzie modalnym
- E–A–D – kolejność kwart po kwartach
Przykład akordu kwartowego na bazie C:
- C – F – B♭
Interwały:
C–F — kwarta czysta
F–B♭ — kwarta czysta - C – F – B
Interwały:
C–F — kwarta czysta
F–B — kwarta zwiększona
Porównanie z akordami tercjowymi
| Typ budowy | Interwały | Przykład | Charakter |
|---|---|---|---|
| Tercjowa | 3 tercje | C–E–G | stabilny, tonalny |
| Kwartowa | 2 kwarty | C–F–B♭ | otwarty, modalny, niejednoznaczny funkcjonalnie |
Przykład na fortepianie (quartal voicing na C)
- Lewa ręka (LH): C – F – B♭
- Prawa ręka (RH): E – A – D
To dwie warstwy kwartowe, razem tworzą 6-dźwiękowy kwartowy blok.
Rodzaje kwart w akordach kwartowych
- Kwarta czysta (np. C–F)
- Kwarta zwiększona (np. F–B)
- Kwarta zmniejszona (rzadziej, np. B–E♭
Trójdźwięki kwartowe mogą występować w trzech postaciach:
(licząc od dołu):
● kwarta czysta + kwarta czysta
● kwarta czysta + kwarta zwiększona
● kwarta zwiększona + kwarta czysta
Układy kwartowe i ich interpretacje akordowe
| Dźwięki | Interpretacja (nazwa akordu) | Opis / Funkcja |
|---|---|---|
| E – A D – G – C | Cmaj9/C69 | kwartowy układ zbudowany od E, interpretowany jako Cmaj9 |
| A – D G – C – F | Dm11 | kwartowy układ z A jako najniższym dźwiękiem, sugeruje Dm11 |
| B – F A – D – G | G9 | układ sugerujący G9 z opóźnioną tercją |
| F – B E – A – D – G | G13 | rozszerzona dominanta — G13 z kwartowym ułożeniem |
- Wszystkie kwartowe układy (E–A–D–G itd.) są ambiwalentne — ich funkcja zależy od kontekstu harmonicznego.
- To samo zestawienie dźwięków może wystąpić w różnych tonacjach i pełnić odmienne role (tonika, subdominanta, dominanta, modalne centrum itp.).
- Brak tercji w wielu układach nadaje im zawieszony charakter (sus), a obecność 9, 11, 13 rozszerza harmonicznie brzmienie.
Przykłady kwartowych voicingów z przypisanymi akordami:
| Voicing (od dołu) | Akord docelowy | Komentarz |
|---|---|---|
| E–A, D–G–C | Cmaj13 | Quartal voicing + trójdźwięk C-dur (C–E–G) |
| E–A–D–G | CMaj9 | Quartal voicing dla CMaj9 |
| A–D–G–C–F | Dm11 | Modalny quartal voicing dorycki |
| B–F, A–D–G | G9 | Dominanta z trytonem i kwartami |
| F–B, E–A–D | G13 | Dominanta G13 z kwartowymi warstwami |
Rotacje kwartowe (np. E–A–D–G–C) często wykluczają dwa dźwięki skali diatonicznej, które można potem uzupełnić improwizacją lub poprzez konstrukcję akordu.
| Nuty | Opuszczone nuty | Akordy | Nuty unikane |
| EA DGC | F i B | C69 Dm11 Am11 FMaj13 |
Cmaj7 – F Dm7 – brak Em7 – F i C Fmaj7 – brak |
| FB EAD | G i C | G13 Bdim7 Dm69 FMaj7#11 |
G7 – C G7sus – brak Am7 – F Bdim7 – C |
| GC FBE | A i D | G7sus FMaj7#11 |
|
| AD GCF | B i E | Dm11 F69 |
|
| BE ADG | C i F | CMaj13 Em11 Bdim7 FMaj13#11 |
|
| CF BEA | D i G | G7sus FMaj7#11 |
|
| DG CFB | E i A | G7sus FMaj#11 |
Rozbudowana progresja ii–V–I w C-dur z quartal voicingami
Podstawowa kadencja jazzowa
| Akord | Funkcja | Składniki |
|---|---|---|
| Dm7 | ii7 | D – F – A – C |
| G7 | V7 | G – B – D – F |
| Cmaj7 | Imaj7 | C – E – G – B |
Wariacja #1 (quartal voicings + rozszerzenia)
| Akord | Voicing (od dołu) | Skala / Funkcja |
|---|---|---|
| Dm11 | A–D–G–C–F | D dorycka, subdominanta modalna |
| G9 | B–F, A–D–G | G miksolidyjska, dominanta z trytonem |
| CMaj9 | B–E–A–D–G | C lidyjska, tonika modalna |
Wariacja #2 (rozszerzona struktura kwartowa)
| Akord | Voicing (od dołu) | Skala / Funkcja |
|---|---|---|
| Dm11 | A–D–G–C–F | jak wyżej |
| G13 | F–B, E–A–D | Dominanta G13, quartal + tryton |
| C69 | G–C–E–A | Tonika z 6 i 9, otwarta forma |
Wspólne cechy kwartowych voicingów
- Budowa głównie z czystych kwart (modalny idiom jazzu)
- Częste pomijanie tercji dla otwartego brzmienia
- Rozszerzenia: 9, 11, 13 – typowe dla jazzu od lat 60.
- Inspiracja grą McCoya Tynera i stylem harmonicznym Coltrane’a
Przykład rozbudowanej progresji z kwartowymi voicingami i modalną analizą
| Funkcja | Akord | Voicing (od dołu) | Skala / Modalność |
|---|---|---|---|
| ii11 | Dm11 | A–D–G–C–F | D dorycka |
| subV7 / V | A♭13 | G–C–F–B♭ | A♭ lidyjska dominantowa |
| V7 | D7 | F♯–A–C–E | D miksolidyjska / alterowana |
| V13 | G13 | F–B–E–A–D | G miksolidyjska / lidyjska b7 |
| I69 | C69 | G–C–E–A | C lidyjska / jonika |
Dozwolone akordy kwartowe (Allowable chords)
Przykłady akordów budowanych na kwartach, popularnych w jazzie:
- C69, Dm11, Am11, Fmaj13, G13, Bø7, Dm69, Fmaj7#11, G7sus, CMaj13, Em11, F69, FMaj13#11
Avoid Notes – nuty do unikania w harmonii jazzowej
| Akord | Avoid Note(s) | Powód |
|---|---|---|
| Cmaj7 | F | 4. stopień – unika się go bez podniesienia (#11) |
| Em7 | F, C | b9 i 11 – niepożądane w typowym voicingu |
| G7 | C | 4. stopień koliduje z tercją i kwintą |
| Am7 | F | b6 unika się w eolijskim lub dorianie |
| Bø7 | C | m9 koliduje z tercją |
Zastosowanie akordów kwartowych
- Jazz modalny
- Charakterystyczne dla stylu McCoya Tynera (pianista Johna Coltrane’a)
- Budują ambiwalentną modalność – pasują do wielu skal (np. doryckiej, lidyjskiej)
- Voicingi w jazzie
- Używane jako nowoczesne „bloki akordowe”
- Symetryczna struktura ułatwia transpozycję i modulację
- Muzyka XX wieku
- W muzyce współczesnej, impresjonizmie (Debussy, Ravel), awangardzie
Unikalne cechy kwartowych voicingów:
| Cecha | Opis |
|---|---|
| Budowa kwartowa | Akordy oparte na czystych kwartach, bez tercji |
| Brzmienie modalne | Niejednoznaczne funkcjonalnie, otwarte i nowoczesne |
| Rozszerzenia | Zawierają 9, 11, 13 – typowe dla jazzu lat 60. |
| Inspiracja | Styl McCoya Tynera i harmonia Johna Coltrane’a |
| Voicing | II (SW + US) | V (SW + US) | I (Qrt / SW) | Charakterystyka |
|---|---|---|---|---|
| #1 | SW: D, CUS: F♯, A | SW: G, FUS: E, A | Qrt: C, F, B♭ | Klasyczna progresja z kwartowym blokiem na tonice i górnymi strukturami na II i V. |
| Shell: D (root 9th), C (7th sus)US: F♯ (sharp 11), A (13) | Shell: G (root), F (7th)US: E (3rd), A (13) | Kwartowe ułożenie: C (root), F (4th), B♭ (b7) | ||
| #2 | SW: D, CUS: A♭, C♭ (B) | SW: G, F | SW: C, F | Eksperymentalne, z obniżoną górną strukturą bVI na II; bardziej kolorystyczne brzmienie. |
| Shell: D (root), C (7th)US: A♭ (b6), C♭ (b1 / enharm. B natural) | Shell: G (root), F (7th) | Shell: C (root), F (4th) | ||
| #3 | SW: D, C | US: A, D | Qrt: C, F, B♭ | Podobne do #1, ale z inną górną strukturą na V, zmieniającą barwę akordu. |
| Shell: D (root), C (7th) | US: A (13), D (root 9th) | Kwartowe ułożenie: C (root), F (4th), B♭ (b7) | ||
| #4 | SW + US: bV (np. G♭, D♭) | SW: G, F | Qrt: C, F, B♭ | Użycie bV jako górnej struktury na II, nadające progresji bardziej kolorystyczny, niestandardowy charakter. |
| Shell typowe + US: G♭ (b5), D♭ (b9) | Shell: G (root), F (7th) | Kwartowe ułożenie: C (root), F (4th), B♭ (b7) |
Kilka wyjaśnień:
- Shell Voicing (SW) na II i V to głównie root i 7th, czasem z modyfikacjami (np. sus4 zamiast tercji).
- Upper Structure (US) to triady lub dysonanse nakładane powyżej, często zawierające kolory takie jak #11, 13, b6 czy b5/b9 (w zależności od wersji).
- Na tonice (I) zawsze kwartowy blok dźwięków, tworzący nowoczesną fakturę, często z nutą obniżonej siódmej (B♭).
- Notacja nutowa np. C♭ jest enharmonicznie B natural, ale pisana tak ze względu na funkcję harmoniczną.
Wieloznaczność akordów kwartowych
- Akordy kwartowe, budowane w interwałach kwartowych zamiast tercjowych, są naturalnie wieloznaczne. Oznacza to, że taki sam układ dźwięków może funkcjonować jako różne akordy, zależnie od kontekstu muzycznego i funkcji harmonicznej.
- Jeden układ kwartowy może być odczytany jako akord typu C69, FMaj13, D9sus, czy inne warianty rozszerzeń — wszystko zależy od punktu odniesienia i brzmienia w otoczeniu harmonicznym.