Jazz odziedziczył dużą część swojej struktury formalnej po wcześniejszej muzyce. Typowe wykonanie jazzowe to rodzaj „tematu i wariacji”, formy znanej w muzyce europejskiej od wieków.
W jazzowej wersji „tematu i wariacji” wykonanie zaczyna się od zaprezentowania wcześniej skomponowanej melodii, często standardu popowego lub znanej melodii jazzowej, którą muzycy jazzowi nazywają „head”. To stanowi część „tematu” formy.
Po temacie/head następuje nieokreślona liczba improwizowanych wariacji na temat. Te improwizowane „chorusy” zwykle ściśle podążają za strukturą i harmonią oryginalnego tematu. Zazwyczaj każdy solista wykonuje jeden lub więcej chorusów; jednak kilku solistów może dzielić jeden lub więcej improwizowanych chorusów, stosując „trading fours” lub „trading eights”. W tym przypadku solistów improwizują kolejno, w segmentach formy trwających 4 lub 8 taktów. Tradycyjnie wykonanie kończy się powtórzeniem całego lub części oryginalnego head tune.
Bardziej rozbudowane wersje jazzowej formy „tematu i wariacji” mogą zawierać wstęp, jeden lub więcej interludiów oraz krótkie „tag” lub rozbudowaną kodę.
Forma samego tematu zazwyczaj należy do niewielkiej liczby typowych wzorców występujących w muzyce popularnej. Poniżej omówiono najczęściej spotykane formy.
AABA
Najczęściej spotykaną formą piosenki jest 32-taktowa forma AABA. Składa się z dwóch różnych 8-taktowych sekcji, zwanych „A” i „B”. Sekcja A jest grana dwukrotnie i zazwyczaj ma zakończenia pierwsze i drugie:
- Pierwsze zakończenie zazwyczaj zawiera „turnaround”, fragment prowadzący z powrotem do początku utworu.
- Drugie zakończenie często modulowane jest do tonacji sekcji B, czyli „bridge”. Na końcu bridge zwykle następuje modulacja powrotna do tonacji sekcji A.
Przykłady standardów w formie AABA:
Ain’t She Sweet, Am I Blue, Anything Goes, As Time Goes By, The Birth of the Blues, Body and Soul, I Cover the Waterfront, I Got Rhythm, I May Be Wrong, It’s Only a Paper Moon, Jeepers Creepers, Lullaby of Birdland, The Man I Love, Misty, Oh, Lady Be Good, ‘Round Midnight, Satin Doll, September in the Rain, Skylark, Softly, As in a Morning Sunrise, Someone to Watch Over Me, What’s New?, You Are Too Beautiful, You Took Advantage of Me
ABAC
Inną popularną formą jest ABAC, składająca się z czterech 8-taktowych sekcji zgrupowanych w dwa 16-taktowe bloki, które są często identyczne poza zakończeniami.
Przykłady standardów w formie ABAC:
But Not for Me, Dancing in the Dark, Days of Wine and Roses, Do It Again, Dream, Embraceable You, Fine and Dandy, Fools Rush In, I Can’t Give You Anything But Love, I Know That You Know, I Thought About You, I’ve Got a Crush on You, Sometimes I’m Happy, Time After Time, When Your Lover Has Gone
Przekomponowana (Through-Composed)
Niewielka liczba utworów jest through-composed, czyli składa się z jednej dużej sekcji biegnącej od początku do końca, chociaż melodia może nadal być zorganizowana w 4-8-taktowe jednostki (tworząc formę ABCD). Ta forma nie wyklucza pewnego powtarzania motywów tematycznych.
Przykłady: Avalon, Stella by Starlight, You Do Something to Me
Ternary (ABA)
Jeszcze mniejsza liczba utworów korzysta z formy ABA, zwanej też ternarną, powszechnej w europejskich pieśniach artystycznych. Podobnie jak w utworach AABA, formę tę tworzą dwie różne sekcje, ale sekcja A nie jest powtarzana przed sekcją B.
Przykład popularnego standardu w formie ternarnej: I’ll Remember April
Rola form piosenek w jazzie
Wszystkie standardowe formy piosenek są kompletne i samowystarczalne w niewielkiej liczbie taktów, zazwyczaj 32. Istnieje tylko niewielka liczba takich form, a każda z nich jest na tyle prosta, że wykonawcy mogą łatwo utrzymać całą strukturę w pamięci podczas improwizacji. To sprawia, że są one szczególnie użyteczne w jazzie.
Dłuższe, bardziej złożone formy wymagałyby specjalnych umiejętności, co utrudniałoby wspólną improwizację. Ograniczenia narzucone przez standardowe formy piosenek znacznie ograniczają możliwość eksploracji harmonicznej. Formy te są po prostu zbyt krótkie, by budować utwory z sekcjami w różnych tonacjach.
Przykłady analiz standardów jazzowych
Alone Together
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: D-moll
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z 32 taktami. Sekcje A są niemal identyczne, sekcja B wprowadza kontrast harmoniczny i melodyczny.
- Źródło: JazzStandards.com
Angel Eyes
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: D-moll (przejścia do Bb-dur i A-dur w sekcji B)
- Charakterystyka: Tradycyjna forma AABA z wyraźnym kontrastem między sekcjami A i B.
- Źródło: JazzStandards.com
April in Paris
- Forma: A1 – A2 – B – C
- Tonacja: C-dur (z elementami tonacji molowej w sekcji C)
- Charakterystyka: Cztery sekcje; A1 i A2 niemal identyczne, B wprowadza kontrast harmoniczny, C rozwija motywy z sekcji A.
- Źródło: JazzStandards.com
Autumn in New York
- Forma: A1 – B – A2 – C
- Tonacja: F-dur
- Charakterystyka: Cztery sekcje; A1 i A2 niemal identyczne, B wprowadza kontrast harmoniczny, C rozwija motywy z sekcji A.
- Źródło: JazzStandards.com
Caravan
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: F-moll
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z 32 taktami, sekcja B wprowadza kontrast harmoniczny i rytmiczny.
- Źródło: JazzStandards.com
Crazy Rhythm
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często Bb-dur)
- Charakterystyka: Dynamiczna forma AABA, często w szybkim tempie.
- Źródło: JazzStandards.com
Day by Day
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z 32 taktami.
- Źródło: JazzStandards.com
Fascinating Rhythm
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często F-dur)
- Charakterystyka: Energetyczna forma AABA z wyraźnym rytmicznym motywem.
- Źródło: JazzStandards.com
How Long Has This Been Going On?
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z 32 taktami.
- Źródło: JazzStandards.com
I Get a Kick Out of You
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często F-dur)
- Charakterystyka: Lekka forma AABA z wyraźnym rytmicznym motywem.
- Źródło: JazzStandards.com
Easy Living
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: F-dur
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z 32 taktami, sekcja B wprowadza kontrast harmoniczny i melodyczny.
- Źródło: Wikipedia
Afternoon in Paris
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: C-dur
- Charakterystyka: Tradycyjna forma AABA, sekcja B kontrastuje harmonicznie i rytmicznie.
- Źródło: Wikipedia
Woody 'n’ You
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: D-dur
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z sekcją B kontrastującą harmonicznie i rytmicznie.
- Źródło: Wikipedia
Fire Waltz
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABA z kontrastującą sekcją B.
- Źródło: Wikipedia
Nica’s Dream
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABA, sekcja B kontrastuje harmonicznie i rytmicznie.
- Źródło: Wikipedia
All of Me
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: C-dur
- Charakterystyka: Klasyczna forma AABA z kontrastem sekcji B.
- Źródło: Wikipedia
Fly Me to the Moon
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABA z kontrastującą sekcją B.
- Źródło: Wikipedia
But Not for Me
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABA z 32 taktami, sekcja B kontrastuje harmonicznie.
- Źródło: Wikipedia
How High the Moon
- Forma: A – A – B – A
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABA z kontrastującą sekcją B.
- Źródło: Wikipedia
Autumn Leaves
- Forma: A – A – B – C
- Tonacja: Zmienna (często C-dur)
- Charakterystyka: Forma AABC z 32 taktami, sekcja B kontrastuje harmonicznie i rytmicznie.
- Źródło: Wikipedia
Oprócz formy i tonacji uwzględniono:
- Liczbę taktów każdej sekcji
- Typ zakończeń (turnaround/bridge)
- Charakterystykę fraz sekcji B
| Nr | Utwór | Forma | Tonacja | Liczba taktów sekcji | Zakończenia | Charakterystyka sekcji B |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Alone Together | A – A – B – A | D-moll | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny |
| 2 | Angel Eyes | A – A – B – A | D-moll (Bb/A) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Wyraźny kontrast A vs B, harmoniczne przejścia |
| 3 | April in Paris | A1 – A2 – B – C | C-dur (z molowymi elementami) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. wstęp 2. powrót do A | B kontrast harmoniczny, C rozwija motywy A |
| 4 | Autumn in New York | A1 – B – A2 – C | F-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | B kontrast harmoniczny, C rozwija motywy A |
| 5 | Caravan | A – A – B – A | F-moll | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, egzotyczny rytm |
| 6 | Crazy Rhythm | A – A – B – A | Bb-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Wyraźny kontrast, szybkie tempo, energiczne frazy |
| 7 | Day by Day | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, rytm umiarkowany |
| 8 | Fascinating Rhythm | A – A – B – A | F-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast rytmiczny i harmoniczny, szybkie tempo |
| 9 | How Long Has This Been Going On? | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, melodyczny |
| 10 | I Get a Kick Out of You | A – A – B – A | F-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, motywy humorystyczne |
| 11 | Easy Living | A – A – B – A | F-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny |
| 12 | Afternoon in Paris | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, elegancki charakter |
| 13 | Woody 'n’ You | A – A – B – A | D-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, bebopowy charakter |
| 14 | Fire Waltz | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, melodyka płynna |
| 15 | Nica’s Dream | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, rytm latynoski |
| 16 | All of Me | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny, prosty motyw |
| 17 | Fly Me to the Moon | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, swingowy rytm |
| 18 | But Not for Me | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, popularny standard |
| 19 | How High the Moon | A – A – B – A | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, szybkie frazy do improwizacji |
| 20 | Autumn Leaves | A – A – B – C | C-dur (zmienna) | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | B kontrast harmoniczny, C rozwija motywy A |
| 21 | Misty | A – A – B – A | Eb-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, melodyczny, ballada |
| 22 | Satin Doll | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, swing |
| 23 | Softly, As in a Morning Sunrise | A – A – B – A | C-moll | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, rytm energiczny |
| 24 | Someone to Watch Over Me | A – A – B – A | G-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny |
| 25 | Lullaby of Birdland | A – A – B – A | F-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny |
| 26 | I Cover the Waterfront | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny |
| 27 | I Got Rhythm | A – A – B – A | Bb-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny, szybkie tempo |
| 28 | You Are Too Beautiful | A – A – B – A | Bb-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny, melodyczny |
| 29 | You Took Advantage of Me | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i rytmiczny |
| 30 | The Man I Love | A – A – B – A | C-dur | 8 + 8 + 8 + 8 | 1. turnaround 2. modulacja | Kontrast harmoniczny i melodyczny |