Harmonia w improwizacji

Harmonia jest jednym z tych elementów dzieła muzycznego, który determinuje grę solisty. Zwłaszcza tego improwizującego. Dlatego nie można wyobrazić sobie ciekawie grającego (improwizującego) instrumentalisty, który nie ma pojęcia o harmonii. Oczywiście nie można wykluczyć , że niektórzy muzycy nie potrafią nazwać pewnych zjawisk harmonicznych, niemniej z całą pewnością – jeśli tylko poprawnie improwizują – harmonię słyszą.

W 99 procentach wszystkie dotyczące harmonii uwagi bedą dotyczyły harmoniki tonalnej, opartej o tradycję ( poczucie ) harmoniki dur – mol. Cóż to oznacza w praktce? Że dla lepszego zrozumienia zagadnienia – dokonamy pewnego uproszczenia, pominięcia niektórych zjawisk, co mam nadzieje wybaczą nam harmoniczni puryści i klasycy.Ale, żeby mieć świadomość tych uproszczeń, wszędzie tam, gdzie ich dokonuję, bedę stosował gwiazdkę*. Dokładniejsze wjaśnienie zagadnień harmonicznych wraz z ćwiczeniami znajdziecie w Szkole improwizacji.
To uproszczenie dotyczyc będzie także podziału harmonii w muzyce improwizowanej na harmonię jazzową i harmonię muzyki pop.
Czym jest harmonia w muzyce improwizowanej?

W muzyce jazzowej są to akordy (*czterodźwięki) zbudowane na poszczególnych stopniach skal. Dla przykładu na skali C dur można utworzyć następujące akordy:

1.Od stopnia pierwszego – C akord CEGH czyli C7maj,

2.Od stopnia drugiego – D akord DFAC czyli Dm7,

3.Od stopnia trzeciego – E akord EGHD czyli Em7,

4.Od stopnia czwartego – F -akord FACE czyli F7maj,

5.Od stopnia piątego – G – akord GHDF czyli G7,

6.Od stopnia szóstego – A – akord ACEG czyli Am7,

7.Od stopnia siódmego – H – akord HDFA czyli H07,

A teraz uwaga. Ponieważ w muzyce jazzowej obowiązuje notacja *amerykańska, będziemy używać zamiast polskiego H oznaczenia B a zamiast polskiego B – Bb.

Oto przykład harmonii jazzowej popularnego standardu Duke Ellingtona „Satin Doll”:

II Dm7 G7 I Dm7 G7 I Em7 A7 I Em7 A7 I
I Am7 D7 I Abm7 Db7 I C I Em7-5 A7-9 II
II Dm7 G7 I Dm7 G7 I Em7 A7 I Em7 A7 I
I Am7 D7 I Abm7 Db7 I C Dm7 I D#07 Em7 II
I Gm7 C7 I Gm7 C7 I Fmaj7 I Gm7 C7 I
I Am7 D7 I Am7 D7 I Dm7 G7 I Em7 A7 II
II Dm7 G7 I Dm7 G7 I Em7 A7 I Em7 A7 I
I Am7 D7 I Abm7 Db7 I C I Em7-5 A7-9 II

Jest to klasyczny przykład utworu utrzymanego w formie AABA, jednej z najczęściej spotykanych w muzyce jazzowej. Każda z części ma osiem taktów. Trzecia część zwykle wyraźnie różni sie od pozostałych. Improwizując należy grać melodie po konstrukcji i harmoniach tematu. Jednokrotne przegranie całej formy tematu (tu 32 takty) nazywamy chorusem.

Przyjrzyjmy się teraz harmonii części A.
Dwa pierwsze takty to następstwo Dm – G7 czyli II – V (drugi i piąty) stopień skali Cmaj (cdefgahc). Jak improwizować na tych akordach? Otóż można na nich grać dźwięki tej skali, uważając, żeby *częściej lub na mocnej części taktu występowały dźwięki akordowe). W każdym bądź razie, ważne, żeby ćwicząc nie używać *innych dźwięków niż cdefgahc.

Kolejne dwa takty pierwszej części A przenoszą nas do innej tonacji: Em A7 to nic innego jak II – V tylko, że w tonacji Dmaj. Zatem tu możemy śmiało grać po dźwiękach skali d,e,fis,g,a,h,cis,d.

Piąty takt to nastepstwo Am – D7 czyli II – V w tonacji Gmaj (gahcdefis g). Tu gramy gamę g-dur.
Szósty takt to Abm7 – Db7 czyli II-V w tonacji Gbmaj (skala ges, as, b, ces, des, es, f, ges).
Takt siódmy to akord toniczny Cmaj (skala cdefgahc).
Takt ósmy najczęściej przybiera formę dominanty do pierwszego akordu części A. Żeby akord był bardziej *dominantowy, dysonansowy, stosuje się pewien zabieg – zabrudza sie go dysonansonowymi składnikami: w tym przypadku obniżoną kwintą i noną.
Em7-5 A7-9. To nic innego jak także II-V w tonacji Dm a w tym przypadku – dominanta do pierwszego akordu drugiej części A. (Zwrócić trzeba uwagę, że jest różnica miedzy II-V jeden w tonacji major i minor.

Druga część A klasycznego tematu jazzowego jest najczęściej jego powtórzeniem. Jedyna różnicą jest jej zakończenie, przybierające najczęściej formę dominanty do pierwszego akordu bądź tonacji części B. Ujmuję sie takie odmienne zakończenie w wolty (2nd ending). W przypadku Sati Doll jest to następstwo C Dm7 D#07 Em7. Żeby najlepiej zabrzmiała skala nałożona na te akordy – można pokusic sie o dominantę do pierwszego akordu części B. Czyli pograć po *D7. Przynajmniej tuz przed Gm7.

Część B – trzecia to także ciąg II-V-I tym razem w tonacji Fmaj. Rozpoczyna się Gm C7 i tonika Fmaj (skala: fabcdef). Piaty takt to progresja o sekundę wielką w górę. Am D7 czyli także II-V ale w tonacji Gmaj (gahcdefisg). Dwa ostatnie takty to festiwal II-V: Dm-G7 oraz Em A7 . Odpowiednio w tonacji Cmaj i Dmaj.

Kolejna część A jest najczęściej dokładnym powtórzeniem pierwszego A.

Z pewnością zwróciliście uwagę jak często pojawia się w harmonii nastepstwo II-V-I. Jest to zagadnienie dla harmonii i improwizacji fundamentalne.

Jeśli powyższy wykład był dla Ciebie zbyt trudny – zapraszam do zakupu Szkoły improwizacji, w której systematycznie i po kolei wyjaśniam zasady improwizacji.