Słowo kontrafakt (z ang. contrafact) oznacza w muzyce utwór, który wykorzystuje nową melodię skomponowaną na istniejącej progresji akordów (harmonii) innego utworu. W praktyce oznacza to, że kompozytor bierze znany szkielet harmoniczny, czyli sekwencję akordów z oryginalnego utworu i do niego tworzy zupełnie nową linię melodyczną.
W jazzie i innych gatunkach muzycznych pozwalały one na tworzenie nowych tematów bez naruszania praw autorskich do melodii i tekstów. Prawa autorskie w USA chronią melodię i tekst, ale nie chronią progresji akordów. Dzięki temu muzycy mogli improwizować i komponować nowe melodie na bazie znanych schematów harmonicznych, tworząc wiele nowych utworów.
Oto podstawowa progresja akordów do „I Got Rhythm” (tzw. Rhythm Changes) w tonacji C-dur, w schemacie AABA (32 takty):
Sekcja A (8 taktów) – powtarzana dwa razy
| Takt | Akord | Funkcja i uwagi |
|---|---|---|
| 1 | Cmaj7 | Tonika (I) |
| 2 | A7 | Dominanta II (V7/ii) – wprowadzenie napięcia |
| 3 | Dm7 | ii |
| 4 | G7 | V |
| 5 | Cmaj7 | Tonika (I) |
| 6 | A7 | Dominanta II |
| 7 | D7 | Dominanta V/V |
| 8 | G7 | Dominanta V |
Sekcja B (bridge, 8 taktów) – szereg dominant
| Takt | Akord | Funkcja i uwagi |
|---|---|---|
| 9 | E7 | Dominanta VI |
| 10 | A7 | Dominanta II |
| 11 | D7 | Dominanta V |
| 12 | G7 | Dominanta I |
| 13 | C7 | Dominanta IV |
| 14 | F7 | Dominanta VII |
| 15 | B7 | Dominanta III |
| 16 | E7 | Dominanta VI |
Sekcja A (ostatnie 8 taktów) – jak pierwsza A
| Takt | Akord | Funkcja i uwagi |
|---|---|---|
| 1 | Cmaj7 | Tonika (I) |
| 2 | A7 | Dominanta II (V7/ii) – wprowadzenie napięcia |
| 3 | Dm7 | ii |
| 4 | G7 | V |
| 5 | Cmaj7 | Tonika (I) |
| 6 | A7 | Dominanta II |
| 7 | D7 | Dominanta V/V |
| 8 | G7 | Dominanta V |
Przykłady kontrafaktów do I Got Rhythm
| Tytuł utworu | Autor | Rok | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Anthropology | Charlie Parker, Dizzy Gillespie | 1945 | Jeden z najbardziej znanych bebopowych kontrafaktów. |
| Oleo | Sonny Rollins | 1954 | Prosty, energiczny temat, często grany na jam sessions. |
| Dexterity | Charlie Parker | 1947 | Parkerowska linia melodyczna z typową bebopową artykulacją. |
| Moose the Mooche | Charlie Parker | 1946 | Bardzo szybkie tempo, wymagający technicznie temat. |
| Rhythm-a-Ning | Thelonious Monk | 1957 | Charakterystyczna, „monkowska” melodyka i rytmika. |
| Cotton Tail | Duke Ellington | 1940 | Jeden z wcześniejszych jazzowych kontrafaktów tej progresji. |
| Lester Leaps In | Lester Young | 1939 | Wersja swingowa, często traktowana jako pre-bebopowy kontrafakt. |
| Steeplechase | Charlie Parker | 1948 | Dynamiczny temat z charakterystycznymi skokami melodycznymi. |
| Salt Peanuts | Dizzy Gillespie | 1942 | Humorystyczny, szybki bebopowy standard. |
Przykłady kontrafaktów do All the Things You Are
| Tytuł utworu | Kompozytor / Autor | Uwagi |
|---|---|---|
| Bird of Paradise | Charlie Parker | Bebopowy kontrafakt, melodycznie nowy, harmonia oparta na All the Things You Are |
| Prince Albert | Kenny Dorham | Nowa melodia na progresji harmonicznej z „All the Things You Are” |
| Like Someone in Love (częściowo) | Jimmy Van Heusen / Johnny Burke | Czasem traktowany jako kontrafakt (harmonia bliska „All the Things You Are”) |
| Half Nelson | Miles Davis | Bebopowy kontrafakt, korzysta z podobnych progresji akordów |
| Bird Feathers | Charlie Parker | Kolejny kontrafakt bebopowy oparty na harmonii standardu |
Przykłady kontrafaktów do What Is This Thing Called Love?
| Tytuł utworu | Kompozytor / Autor | Uwagi |
|---|---|---|
| Hot House | Tadd Dameron | Jeden z najsłynniejszych bebopowych kontrafaktów |
| Subconscious-Lee | Lee Konitz | Lekkie, melodyczne podejście do progresji akordów |
| Bean and the Boys | Coleman Hawkins | Bebopowy temat wykorzystujący harmonię standardu |
| Dexterity | Charlie Parker | Często uznawany za kontrafakt na podobnej progresji (czasem łączony z Rhythm Changes, ale bywa też kojarzony z harmonią „What Is This Thing Called Love?”) |
| Steeplechase | Charlie Parker | Bebopowy kontrafakt, rytmicznie zbliżony do harmonii tego standardu |
Przykłady kontrafaktów do Back Home Again in Indiana
| Tytuł utworu | Kompozytor / Autor | Uwagi |
|---|---|---|
| Donna Lee | Miles Davis / Charlie Parker | Jeden z najsłynniejszych bebopowych kontrafaktów, bardzo szybki i techniczny |
| Indiana | Lester Young | Bebopowa wariacja na bazie harmonii Indiana |
| Indiana (reprise) | Charlie Parker | Wariant melodyczny, oparty na progresji Indiana |
| Sippin’ at Bells | Miles Davis | Kolejny kontrafakt wykorzystujący podobną progresję |