HARMONIA A ARANŻACJA

B. HARMONIA A ARANŻACJA

Aranżowanie konstrukcji harmonicznych niesie w sobie wiele problemów, których pokonanie może dać rezultaty w postaci pełnego, nacysonego brzmienia zespołu.
W praktyce muzycznej stosowane są akordy zawierające od trzech do ośmiu dźwięków (czasami do dwunastu dźwięków). Mogą to być akordy:
a) pełne, zawierające wszystkie składniki
b) niepełne, zawierające dźwięki z pominięciem prymy, kwinty lub innego składnika
c)    ze zdwojeniem (zwielokrotnienie któregoś ze składników
d) zawierające dźwięki obce (nieakordowe). Dla brzmienia akurdu ważna jest jego postać:
a) zasadnicza ? z prymą w basie
b) przewrót ? inny składnik akordu w basie
c) wyznaczona przez dźwięk głosu najwyższego ? pozycja.
Akord może występować w układzie:
a) skupionym
b) rozległym
c) mieszanym

Spore znaczenie ma dla aranżacji łączenie współbrzmień: następstwa i połączenia akordów tonicznych z innymi akordami, pokrewieństwa, sąsiedztwa, sekwencje, progresje, nuty stałe, ostinato harmoniczne, mikstury, równoległe pochody zbieżne i rozbieżne, itp.
Wypadkową wertykalnego i horyzontalnego przebiegu harmonicznego są ruchy głosów. Szczególnie aktywne harmonicznie głosy (dźwięki prowadzące, dysonanse, itp.) prowadzi się zwykle według zasady drogi najbliższej, inne głosy ? podobnie lub skokiem (ruch głosów uwarunkowany jest także obsadą). Dźwięki wspólne w akordach przygotowanych, dźwięki obce i inne prowadzi się zgodnie z przyjętą praktyką, zdolnościami i upodobaniem aranżera.

Wybór środków harmonicznych i sposób ich wykorzystania ma znaczny wpływ na charakter utworu jazzowego. Najlepsze brzmienie akordów uzyskuje się przez stosowanie obsady jednorodnych pod względem kolorystycznym i dynamicznym instrumentów. Zasadą stało się więc obsadzanie akordów jedną grupą instrumentów (np. tylko blachą).

1.    Harmonia w fakturze fortepianowej
Układ fortepianowy charakteryzuje się:
a) przewagą akordów w układzie skupionym ze względu na ograniczony zasięg palców
b) często szerokim rozstawieniem partii obu rąk, na skutek czego pozostaje niezapełniona przestrzeń dźwiękowa
c) niekiedy dużym rozdrobnieniem rytmicznym, powtarzaniem dźwięków, łamaniem oktawy i arpeggia, stosowanym ze względu na zanikający dźwięk oraz jego perkusyjny charakter
d) tendencją do skótowości i lapidarności zapisu elementu utworu: pomija się czasem rytm akompaniamentu, jeżeli sugeruje go dostatecznie rytm melodii. Z uwagi na duże możliwości brzmieniowe i techniczne partia fortepianu bywa bardzo urozmaicona. Może ona prowadzić:
a) melodię jednogłosową
b) melodię w oktawie lub oktawach
c) melodię  zwielokrotnioną tonalnie głosem (głosami) harmonicznym (przykład 72)
d) melodię akordami blokowymi w prawej ręce, w lewej tylko bas (przykład 73)
e) akordy blokowe w obu rękach (przykład 74)
f) zwielokrotnienie realne jednym lub więcej głosów (mikstura) ? charakterystyczne zwłaszcza dla faktury organowej
g) melodię w prawej ręce, w lewej ? towarzyszące melodii akordy (przykład 75)
h) prawą ręką miksturę, lewą ? akordy tła harmonicznego (przykład 76)
i) Kombinacje wszystkich wymienionych sposobów.

2.    Obsada harmonii w małym zespole jazzowym (combo)
Mała ilość instrumentów melodycznych combo jazzowym usamodzielnia ich linie melodyczne nadając partii basu i perkusji znaczenie wypełnienia.
Przy jednym instrumencie melodycznym partia basu jest zwykle urozmaicona i pełni rolę drugiego głosu harmonicznego. Dwa instrumenty melodyczne prowadzą melodie polifonizujące lub podkładają tło dla improwizującego basu. Trzy instrumenty melodyczne realizują linie polifonizujące (jazz nowoorleański, dixieland) a także trójdźwięki, czterodźwięki (brakujący składnik dogrywa bas) lub pięciodźwięki (bez prymy lub kwinty).

3.    Obsada harmonii w zespole złożonym z czterech instrumentów melodycznych.
Cztery instrumenty melodyczne mogą łączyć się w różnych konstelacjach. Typowy zespół składa się z dwóch trąbek (T1, T2) i dwóch saksofonów (S1, S2). Stosuje się w nim zwykle:
a) nawarstwianie (T1,T2,S1,S2)
b)okrążanie (T1,S1,T2,S2) ? uwydatnia instrumenty okrążone (S1, T1)
c) krzyżowanie (T1, S1, T2, S2 ) – efekt zespalający obie grupy instrumentów
d) układ wiązany (T1, T2 + S1, S2) ? T2 + S1 realizują tę samą partię (zbarwienie)
e) przestawienie (S1, S2, T1, T2) ? uwypuklające grupę instrumentów leżącą wyżej
f) przestawienie połączone z krzyżowaniem lub okrążeniem
g) inne układy (S1, T1, S2, T2; S1, T1, T2, S2; S1, T1, S2, T2).

4.    Obsada harmonii w dużych zespołach (big-bandach)
Duża ilość instrumentów umożliwia wykorzystanie akordów bez konieczności redukowania liczby ich składników (nawet w skomplikowanych akordach warstwowych) oraz w dowolnych układach. Brzmią one najlepiej w obsadzie jednorodnej (np. Cały akord grany jest przez blachę w górnym rejestrze a pod nim ten sam akord gra drzewo). W celu wyrównania brzmienia trąbek i puzonów zdwaja się trzecią trąbkę pierwszym puzonem.
W fakturze big-bandowej często spotykane są akordy spiętrzone ? dysonansowe akordy grane przez cały zespół (poszczególne grupy grają w różnych rejestrach i układach).
Często stosowaną formą realizacji utworu jest tutti orkiestrowe. Może mieć ono charakter tutti akordowego lub tutti polifonicznego.
Tutti akordowe może prowadzić melodię:
a) wszystkimi instrumentami i w tym samym rytmie
b) jednym instrumentem lub grupą instrumentów na tle pozostały realizujących background.
Tutti akordowe niesie w sobie spore napięcie, dlatego wykorzystywane jest w punktach kulminacyjnych utworów. Realizacja tutti przebiega następująco: najwyższe partie obsadzają dwie trąbki (melodia), pozostałe trąbki zdwojone są przez saksofon altowy i tenorowy. Saksofon barytonowy gra najniższe dźwięki akordów w rytmie melodii.
Ponieważ nałożenie drzewa na blachę źle brzmi w nagraniach płytowych ? stosuje się także inną obsadę tutti akordowego: melodię powierza się trąbce pierwszej, pierwszemu saksofonowi altowemu i o oktawę niżej ? puzonowi pierwszemu. Saksofon barytonowy i puzon tenorowo-basowy realizują partię basu, pozostałe instrumenty ? background. W drugim rodzaju tutti akordowego stosuje się przełożenie i okrążenie.
Tutti polifoniczne polega na eksponowaniu melodii głównej i jej dopełnień, kontrapunktu, itp. Są to więc silnie zrytmizowane przebiegi harmoniczne realizowane przez poszczególne grupy instrumentów, z zaznaczonymi liniami melodycznymi w oddzielnych grupach, nabierające przez to pewnej samodzielności.

Dodaj komentarz